Böyük Britaniya Orta Asiya ölkələrini Rusiya ilə birləşdirən və anqlosaksların bölgəni zəbt etməsinə mane olan amil olduğundan, rus dilini Orta Asiyadan sıxışdırmaq vəzifəsini qarşısına qoyub. Bunu “Sputnik”ə müsahibəsində beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspert, Qırğızıstanın “Reasonable Solutions” analitik mərkəzinin direktoru Esen Usubəliyev deyib.

Onun sözlərinə görə, ötən il Böyük Britaniya “Mərkəzi Asiya yol ayrıcında” sənədini qəbul edib: “Orada qeyd olunub ki, rus dilini Mərkəzi Asiya ölkələrindən sıxışdırıb çıxarmaq lazımdır. Onlar qeyd etdilər ki, rus dili və bu dildə danışanların çoxluğu sayəsində Rusiya regionda təsirini qoruyub saxlaya bilir. İngilislər rus dilini Mərkəzi Asiya ölkələrinin informasiya və təhsil məkanından sıxışdırmaq vəzifəsini qarşıya qoyublar”.

Direktor bildirib ki, Britaniya İmperiyası Hindistanı müstəmləkə edəndə ilk etdiyi iş dövlət dili olan fars dilini kökündən silmək olub: “İngilislərin sübut edilmiş üsulu var: bazanı məhv edirlər. Nə qədər ki, bizim ölkələrdə rus dilində danışılır, nə qədər ki, Rusiya Orta Asiya respublikaları üçün mühüm təhsil, mədəniyyət, elm və başqa şeylər mərkəzlərindən biri olaraq qalır, bizi ayırmaq mümkün olmayacaq. Rusiya mərkəz rolunu itirməyə başlayan kimi ingilislərin uğur şansı yaranacaq. Amma ümid edirəm ki, bu, heç vaxt baş verməyəcək”.

Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri Devid Kemeronun bu yaxınlarda Mərkəzi Asiya turnesi baş tutub. Bu, Britaniyanın regionu Rusiyadan qoparmaq cəhdlərini gücləndirdiyinə işarədirmi və buna necə qarşı çıxmalı?

Usubəliyev sualı belə şərh edib: "Resept məlumdur - bu, Mərkəzi Asiya inteqrasiyası çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyəti gücləndirmək və Avrasiya məkanında əlaqələri gücləndirməkdir".

Doğrudan da, Orta Asiyada rus dilini sıxışdırmaq üçün belə tendensiyalar varmı və bunlar Böyük Britaniyanın təhriki ilə baş verir? Yoxsa bu mütəxəssis problemi bir qədər şişirdir? Əgər belədirsə, onda nə məqsədlə?

AYNA mövzunu regionun tanınmış ekspertləri ilə şərh edib.

Qazaxıstanlı politoloq Dimaş Aljanov:

“Ümumiyyətlə, mediada, elmdə və təhsildə rus məzmunu Qərb məzmunundan aşağıdır və qazax cəmiyyəti və biznesi təbii olaraq dünyanın azad hissəsi ilə yeni əlaqələr qurmağa çalışır. Problem ondadır ki, Qazaxıstan Prezidentinin rus məktəblərinin açılması və rus dilinin təbliği ilə bağlı bəzi təşəbbüsləri açıq şəkildə Kremlin təhriki ilə irəli sürülüb. Dilin siyasiləşdirilməsi və onun xarici siyasətdə alətləşdirilməsi Qazaxıstanda qütbləşmə səviyyəsini artıran rus üsullarıdır.

Əgər rus ritorikasından uzaqlaşsaq və bu informasiya səs-küyünü çıxarsaq, qazax dilinin istifadə dairəsinin genişləndirilməsi məsələsi ilk növbədə daxili proseslərlə bağlıdır. Qazaxıstanın demoqrafiyası 90-cı illərlə müqayisədə çox dəyişib və qazax dili bu gün rus dilini üzvi şəkildə əvəz edir. Təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən beynəlxalq inkişaf fondları da cəmiyyətin daxili tələblərinə diqqət yetirir və Qazaxıstan hökuməti ilə əməkdaşlıq edərək qazax dilində məzmunu artırır.

Böyük Britaniya 10 ildən artıqdır ki, Qazaxıstandan olan tələbələrin təhsil aldığı aparıcı ölkədir və onun Qazaxıstandakı səfirliyinin fəaliyyəti Britaniya iqtisadiyyatının bu sahəsinin təşviqinə yönəlib”.

Qırğızıstanlı siyasi şərhçi, tarix elmləri doktoru, professor Əsgər Cakişev:

“20-ci əsr və 19-cu əsrin ilk onillikləri İkinci Dünya müharibəsindən sonra müstəmləkə sisteminin dağılması və 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması nəticəsində yaranan millətçilik və milli azadlıq hərəkatları dövrüdür. Rus dilinin ləğvi keçmiş Sovet İttifaqının tərkibində olan Orta Asiya respublikalarının müstəqilliklərini elan etdikləri ilk günlərdən sovet dövründə yığılan milli narazılıqlara cavab olaraq başladı. Ona görə də kollektiv Qərbin, əsasən də İngiltərə və ABŞ-ın Mərkəzi Asiya respublikalarında rus dilinin fəaliyyətini ləğv etmək üçün hazırkı kursu etirazla qarşılanmır, əksinə hakim yerli elitalar ikidilliliyin qorunub saxlanmasını və dəstəkləndiyini açıq şəkildə bəyan etsələr də, rus dilinin işləkliyini azaltmaq istəkləri ilə üst-üstə düşür.

Dil siyasətindəki dəyişikliklər yerli sakinlər arasında rus dilində ünsiyyətin təşviq edilməməsinə səbəb oldu. Üstəlik, bu, təhlükəsiz deyil, çünki dövlət dilinin tərəfdarlarından “niyə müstəmləkəçilərin dilində danışırsan?” deyə sərt irad ala bilərsiniz.

Ümumiyyətlə, Rusiya rəhbərliyinin səylərinə, nəhəng ərzaq, maddi-texniki yardımlara, rus vəsaiti hesabına məktəblərin tikintisinə baxmayaraq, rus dilinin əhatə dairəsi daralır. Qeyd etmək lazımdır ki, anqlosakson dünyasının bu dövrdə Orta Asiya respublikalarında mədəni üstünlüyü onların xeyrinə işləyir.

Təəssüf ki, Qırğızıstanın əhalisi və onun hakim elitası, 99%-i ingilis dilini bilmədiyi və buna görə də Qərb ölkələrinin intellektual resurslarından istifadə etmək imkanlarına malik olmadığı halda, eyni zamanda, informasiya resurslarından istifadə imkanlarını daraltdığı zaman çıxılmaz vəziyyət yaranır. Rus dili - elmi, təhsil, texniki və mədəni informasiya üçün yeganə məlumat kanalıdır və daraltma ölkəni və xalqı geriliyə və intellektual zəifliyə məhkum edir”.

Qazaxıstandan olan siyasi icmalçı Qaziz Abışev:

“Ümumilikdə ingilis dili Böyük Britaniyanın təbliğ etdiyi məhsuldur. Çünki o, öz təlimlərini “British Council” kimi mərkəzləri vasitəsilə satır və IELTS testlərini qəbul edir. Yüksək səviyyədə ingilis dili biliyi Böyük Britaniyaya daha çox istedadı özünə cəlb etməyə, media vasitəsilə geniş ictimaiyyətin şüuruna təsir etməyə imkan verir.

Ümumiyyətlə, ingilis dili güclü təsir vasitəsidir. Deməli, burada söhbət konkret rus dilindən yox, ümumilikdə ingilis dilinin təbliğindən gedir. Düşünürəm ki, onun təbliğində məqsəd həqiqətən də dəyərlidir. Bəlkə də, sui-qəsd nəzəriyyəçilərinin düşündüyü qədər aqressiv deyil.

Eyni zamanda ingilis dilinin yayılması elmi-texniki və ictimai-siyasi inkişaf amili olduğu üçün region ölkələrinin özlərinə də sərfəlidir. İngilis dilində orijinalda nə qədər elmi məqalə dərc olunduğuna baxın. Bizdə hələ də bu dili çox aşağı səviyyədə bilirlər”.