Aleksandr Nepomnyaşiy: “Ümid edək ki, yaxın gələcəkdə İranda çoxdan gözlənilən dəyişikliklər baş verəcək”

İliya Kusa: “İran həm Azərbaycanın, həm də Türkiyənin regional rəqibidir”

Bakı Sosial Araşdırmalar Mərkəzi (SAM) dekabrın 5-dən 11-dək keçirdiyi ictimai rəy sorğusu zamanı Azərbaycan vətəndaşlarının İran və İsrailə münasibətini öyrənib. Sorğunun nəticələrinə görə, Azərbaycan cəmiyyətində Prezident İlham Əliyevin İranla bağlı çıxışları kifayət qədər müsbət qiymətləndirilir.

Respondentlərə sual verilib: Siz Prezidentin “İranda azərbaycanlıların müdafiəsini təmin etmək üçün hər şeyi edəcəyik, onlar bizim millətin bir hissəsidir” ifadəsini dəstəkləyirsinizmi? Respondentlərin 67,2%-i “bəli, dəstəkləyirəm”, 19%-i “əsasən dəstəkləyirəm” cavabını verib. 2,1%-i ümumilikdə dəstəkləmədiyini, 6,7%-i ümumiyyətlə dəstəkləmədiyini, 5,1%-i suala cavab verməkdə çətinlik çəkdiyini bildirib.

İranda baş verən son etirazlara münasibətin təhlili maraqlı məqamları üzə çıxarıb. Respondentlərin 21,3%-i qonşu ölkədə etirazların “İran dövlətinin parçalanmasına”, 31%-i isə “rejim dəyişikliyinə” gətirib çıxara biləcəyini irəli sürüb. Rəyi soruşulanların 12,8%-i etirazların rejimi dəyişməyəcəyini, əksinə, iranlıların hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində səsini gücləndirə biləcəyini qeyd edib. Sorğu iştirakçılarının 14,2%-i etirazlardan ciddi nəticə gözləmədiyini bildirib.

Sorğunun nəticələrinə görə, Azərbaycanın İsraildə səfirlik açması müsbət qarşılanıb. “Azərbaycanın İsraildə səfirlik açmasına münasibətiniz necədir?” sualına respondentlərin 61%-i “İsrail etibarlı tərəfdaşdır və mən səfirliyin yaradılmasını vacib hesab edirəm” cavabını seçib. 11,3% isə İranın yaxınlığını nəzərə alaraq, bu məsələdə diqqətli olmaq lazım olduğu fikrini bildirib. 4,1% İsraildə səfirliyin açılmasını qətiyyən dəstəkləmədiyini deyib. Respondentlərin 14,6%-i isə “mənə fərq etmir” deyərək, neytral mövqe nümayiş etdirib. Rəyi soruşulanların 9%-i bu suala cavab verməkdə çətinlik çəkib.

Tədqiqatda 18 yaşdan yuxarı 390 respondent iştirak edib. Sorğular telefon müsahibəsi formasında aparılıb və Azərbaycanın 12 iqtisadi rayonunu əhatə edib.

Belə ki, sorğu Azərbaycan xalqının İran və İsrailə münasibəti ilə bağlı çox maraqlı nəticələr göstərib. Bu tənzimləmə nə deyir? Cəmiyyətdə əhval-ruhiyyə necədir? Əgər azərbaycanlılar prinsipcə uzaqda olan İsrailə münasibətdə qonşu ölkəyə - İrana daha pis münasibət bəsləyirlərsə, regionda vəziyyəti nə dərəcədə sağlam adlandırmaq olar?

AYNA-nın suallarını tanınmış əcnəbi ekspertlər cavablandırıb.

İsrailli publisist Aleksandr Nepomnyaşiy:

“SAM-ın keçirdiyi sorğu göstərdi ki, orada iştirak edən azərbaycanlıların əksəriyyətinin İsrailə münasibəti müsbətdir. Hesab edirəm ki, bu, təəccüblü deyil, çünki ölkələrimiz bir çox sahələrdə, o cümlədən təhlükəsizlik və iqtisadi məsələlərdə uzun, sıx və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq edir. Bundan əlavə, bildiyiniz kimi, İsraildə Azərbaycanla mədəni və tarixi yaxından bağlı olan böyük bir icma yaşayır (və burada hələ Azərbaycana səfər edən və sizin isti və qonaqpərvərliyinizlə bağlı müsbət xatirələri özləri ilə aparan çoxsaylı israilli turistləri demirik), bu da xalqlarımızın yaxınlaşmasına töhfə verir.

İrana münasibətə gəlincə, hesab edirəm ki, sorğu göstərdi ki, sorğuda iştirak edənlərin əksəriyyəti indi orada baş verən inqilabi etirazlar nəticəsində İran rejiminin dəyişəcəyini, hətta yıxılacağını gözləyir. Təəccüblü deyil ki, öz xalqını sıxışdıran, bütün regionda sabitliyi pozan fanatik İran rejimi haqlı olaraq qonşularının razılığını qazanmır. Eyni zamanda, hesab edirəm ki, İranın hazırkı ekstremist gücünün tezliklə süqut etməsinin gözləntiləri azərbaycanlıların İran xalqının özünə münasibətini əks etdirmir.

Başqa sözlə, sorğu azərbaycanlıların İsraillə tərəfdaşlıq sayəsində güclənən və İranda indiki inqilabi etirazlar nəticəsində hakimiyyət dəyişikliyi baş verərsə, daha da artacaq regional sabitlik istəyini tamamilə təbii göstərdi. Ümid edək ki, yaxın gələcəkdə İranda çoxdan gözlənilən dəyişikliklər baş verəcək və bu, hər üç xalq: israillilər, azərbaycanlılar və iranlılar arasında səmərəli tərəfdaşlığa başlamağa imkan verəcək”.

Ukrayna Gələcək İnstitutunun analitiki, Yaxın Şərq regionu üzrə ekspert İliya Kusa:

“Bu ictimai rəy sorğusu Azərbaycanın və digər ölkələrin yürütdüyü siyasətlə, yəni ümumilikdə regional vəziyyətlə yaxşı uyğunlaşır. Hazırda sirr deyil ki, Azərbaycan İrandakı etirazları müəyyən mənada dəstəkləyir, çünki oradakı vəziyyəti onu zəiflətmək şansı kimi qəbul edir. Birincisi, İran həm Azərbaycanın, həm də Türkiyənin regional rəqibidir. İkincisi, İran Ermənistanın müttəfiqidir, ona görə də, məsələn, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi məsələsində Ermənistanın tərəfini tutur.

Aydındır ki, belə bir vəziyyətdə İranı zəiflədən, onu xarici siyasətdən daha çox daxili işlərlə məşğul olmağa məcbur edən etirazlar Azərbaycana sərf edir və siyasi müstəvidə onlara dəstək verəcək. Sorğunun da göstərdiyi kimi, ictimaiyyətdə də. Yəni, ictimai səviyyədə də konyuktura var.

İsrailə gəlincə, Azərbaycanla bu dövlət arasında münasibətlər əvvəllər o qədər də yaxın olmayıb və ictimai anlayışda yəqin ki, İsrail uzaqda olan bir yer hesab olunub. Bu, prinsipcə təəccüblü deyil, çünki hər iki ölkə müxtəlif subregionlarda, müxtəlif siyasi, sosial-iqtisadi, geosiyasi mühitlərdə yerləşir.

Mən gözləmirdim ki, Azərbaycanın İsrailə qarşı mənfi münasibəti olacaq, çünki onların münasibətlərində İsrailin ərəb dünyası ilə münasibətlərində olduğu kimi zəhərli şleyf yoxdur. Ərəb ölkələrində bu dövlətin yaranma tarixi, ərəblərlə toqquşması, üç müharibə olması səbəbindən İsrailə qarşı mənfi münasibət formalaşıb.

Və bu sorğuya əsasən, İsrailin etibarlı tərəfdaş kimi qəbul edilməsi son illərdə bu dövlətlə yaxınlaşma, o cümlədən hərbi-texniki əməkdaşlığın gücləndirilməsi ilə üst-üstə düşür. İranla Azərbaycan arasında münasibətlərin korlanmasının səbəblərindən biri də budur, çünki Tehranın nöqteyi-nəzərindən Azərbaycanla İsrailin yaxınlaşması pisdir. Onlar hesab edirlər ki, İsrail Azərbaycan vasitəsilə İrana təzyiq etmək imkanı əldə edir. Yəni, bir növ gizli əməliyyatlar həyata keçirmək, ordusunun hərəkətlərinə nəzarət etmək, bəlkə də, təxribat törətmək üçün imkan əldə edir.

Azərbaycan da öz növbəsində hesab edə bilər ki, İsraillə tərəfdaşlıq İranın təsirinə qarşı bir tarazlıqdır. Yəni burada situasiya baxımından Azərbaycan və İsrail İranın zəifləməsi və cilovlanması ilə bağlı maraqlarını birləşdirir.

Əslində, heç də bütün ölkələr qonşuları ilə yaxşı rəftar etmir və etməməlidir, çünki belə yaxınlıq avtomatik olaraq onlar arasında tam qarşılıqlı anlaşmanın olması demək deyil. Rusiya və Ukraynanı misal göstərmək olar. Biz qonşuyuq, üstəlik, ortaq dilimiz, mədəni məkanımız və daha çox şeylərimiz var idi, amma buna baxmayaraq, münasibətlərin çox pis olduğunu görürük. Burada işləyən amillərin birləşməsi var.

İran-Azərbaycan münasibətləri həmişə çətin olub. Bu ölkələrin bir-birini istisna edən çox fərqli idarəetmə modelləri var. Qarşılıqlı şübhələrin artdığı, normal ünsiyyətin, kommunikasiyanın olmadığı, regionda ambisiyalı dövlətlərin çox olduğu bu vəziyyət müxtəlif sarsıntılarla doludur. Region təbii ki, gərgindir. Hər kəsin öz məqsədləri var və hamı hesab edir ki, indi buna nail olmaq olar, xüsusən də Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsi fonunda, Rusiya Federasiyası zəiflədikcə, hər kəsin doldurmaq istədiyi müəyyən təsir vakuumu yaranır”.

Müəllif: Rauf Orucov