Aprel 5-də Ermənistanın baş naziri, ABŞ dövlət katibi və Avropa Komissiyasının prezidenti arasında “Ermənistan üçün təhlükəsizlik zəmanəti”nə dair sənədin imzalanacağı gözlənilir və hazırda bu məsələ əsas müzakirə mövzularından biridir. Əslində nə baş verir?
Hər üç tərəf bir neçə ildir bu hədəflər üzərində iş aparır:
- Ermənistanı Rusiyadan tamamilə qoparmaq (Ermənistan özünü Qərbdə görür):
Ermənistanın Moskvanın orbitindən çıxarılması üçün münbit imkanlar var. Məsələn, Ermənistanın Rusiya ilə sərhəddi yoxdur, bununla yanaşı, Ermənistanın sərhədlərini Rusiya qoşunları qoruyur. Hazırda rus hərbçilərinin “Zvarnots” hava limanından çıxarılması gündəmdədir, sonrakı mərhələdə rus hərbçilərinin Ermənistandan tamamilə çıxarılması, hərbi bazaların ləğvi də istisna edilmir. Rus qoşunlarının Ermənistan ərazisindən çıxarılması da asan prosedur deyil. Amma maraqlıdır ki, rus hərbçilərinin ölkədən çıxarılması, Ermənistanın KTMT-nin iclaslarına qatılmaması ilə bağlı qərarları Rusiyanın sərt və praktiki reaksiyasına da səbəb olmur. Yalnız Rusiya xarici işlər nazirliyi səviyyəsində və tövsiyyə xarakterli bəyanatlar verilir. Rusiya hələki ikinci cəbhə açmaq istəmir.
Əgər rus qoşunları Ermənistandan çıxarılacaqsa, Rusiyanın Ermənistana hərbi müdaxilə imkanları da minimum enəcək. Birincisi, Ermənistana hücum etmək üçün Azərbaycan və Gürcüstan öz ərazisindən Rusiyaya istifadə imkanı yaratmayacaq. Proseslərin təhlili göstərir ki, əgər Ermənistan-Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi imzalanacaqsa, “bir-birilərinə qarşı öz ərzilərindən üçüncü ölkələrin müdaxiləsinə imkan verməmək” barədə maddə də sənəddə yer ala bilər. Hazırda Rusiyanın başı Ukraynada NATO ilə savaşa qarışıb, ciddi enerji sərf edir. ABŞ Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək üçün məhz bu fürsətdən yararlanmaqdadır.
Bundan sonra belə olacağı təqdirdə, Rusiyanın Ermənistanın daxilində gərginlik yaratmaqdan başqa yolu qalmır. Rusiya Ermənistanın daxilində çox güclüdür. Artıq Ermənistan hüquq-mühafizə orqanları ABŞ-ın təqdim etdiyi siyahılar əsasında “rus yönümlü qüvvələr”dən xilas olmaq üçün siyasi təşkilatlarda axtarışlara da başlayıb. Bununla paralel şəkildə Ermənistan cəmiyyətində vərəqələr paylanır, Paşinyanın qərarlarına tabe olmamaq barədə praktiki təbliğat aparılır. Bir nüçə gün bundan öncə polis bölməsinə edilən hücumla bağlı müxalif liderlərinin reaksiyasının yumşaq ifadəsi Paşinyan hökumətinin “onlar cəmiyyətdə qorxu yaradıb qərarlarımızı linç etməyi, hökumət devirməyi düşünürlər” ittiamı ilə üz-üzə qaldı.
Hazırda NATO-nun əsas hədəflərindən biri Ermənistanın daxilində sabitliyi qorumaq, Paşinyan hökumətini möhkəmləndirməkdir.
Eyni zamanda, Azərbaycan, Türkiyə, Rusiya və İran dəqiq anlayır ki, NATO Ermənistanda toplanır. Avropa İttifaqının missiyasını öz ölkəsinə yalnız 2 ay müddətinə çağıran (bu barədə Azərbaycana vəd verən) Ermənistan qısa müddət sonra NATO ölkələrinin hərbçilərinin düşərgəsinə çevrilmiş oldu. Hazırda ABŞ, Norveç və Kanadaya məxsus yüzlərlə hərbçi-kəşfiyyatçı, ideoloq, siyasi texnoloq və fransız qafqazşünaslar “missiya” adı altında Ermənistandadır.
Nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ-ın Cənubi Qafqaz ölkələri içərisində ən böyük səfirliyi də məhz Ermənistandadır. Səfirliyin təxminən 3-4 min əməkdaşı var. Halbuki, Cənubi Qafqazın ən kiçik ölkəsi də elə Ermənistandır və Rusiya ilə sərhədi də yoxdur. ABŞ-ın Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək üçün Ermənistanı əsas istinad nöqtəsi seçməsi təsadüf deyil. Coğrafi, siyasi, hərbi və dini-ideoloji imkanların hər biri öncədən nəzərə alınıb. Avropada “Ermənistan dünyada xirstian dinini qəbul edən ilk dövlətdir” tezisi aktiv fazaya daxil olub və İslamafob dairələr uzun illərdir bu ideoloji tezislər üzərindən Azərbaycana qarşı istifadə etməkdədirlər.
Diqqət ediriksə, son zamanlar ABŞ Ermənistanla bağlı məsələləri Avropaya həvalə edib və xüsusilə, Fransa bu məsələdə bufer rolunda çıxış etməkdədir. Çünki ABŞ-da qarşıda seçkilər var, böyük bir enerjini Ukraynaya sərf edib və indi isə daha çox daxildə iş görməyi qərarlaşdırıb. Fransanın Avropada, postsovet ölkələrindəki rolunun artması məhz ABŞ-ın qərarıdır.
- Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək, regiona praktiki nəzarət, Rusiya ətrafında həlqə formalaşdırmaq:
Heç şübhəsiz ki, ABŞ-ın Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək niyyəti İranın maraqlarına da tamamilə ziddir. ABŞ-ın Ermənistanda möhkəmlənməsinin İran-Ermənistan münasibətlərini korlayacağına inanmıram. Bununla yanaşı, İran-Azərbaycan arasındakı həll edilməmiş problemlər də öz həllini tapacaq, yaxınlaşma əldə olunacaq. Hətta regionda mövcud olan Azərbaycan-Türkiyə və Rusiya İttifaqına İran da daxil ola bilər.
Məsələ bundadır ki, II Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistan 4 illik vaxt qazandı. NATO qüvvələri Ermənistanda yerləşdilər. Ermənistan-Azərbaycan sərhəddi yenidən tədqiq olundu, iki ölkə arasındakı mübahisəli məsələlər daha dərindən öyrənildi və nəticədə Ermənistan sülh müqaviləsinin imzalanması ilə bağlı iradəsini itirmiş oldu. Ermənistanı sürətlə silahlandırmağa da başladılar. Qərbin Ermənistana dəstəyinin arxasında dayanan əsas səbəblərdən biri İrəvanın Moskvadan qopmaq iradəsidir. Azərbaycan-Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması həm də Rusiya-NATO məsələsinə şevrilib. Azərbaycanı Rusiya ilə konfliktə sürükləyə bilməyən NATO Ermənistanı “yem” kimi qazanıb. Azərbaycan Cənubi Qafqazda əsas güc mərkəzi kimi öz qətiyyətini qoruyur. Sülh istiqamətində Qərb ölkələrində həyata keçirilən görüşlərin doğurduğu hazırki nəticələri göstərir ki, ABŞ sülh müqaviləsinin bağlanmasına bir şərtlər razıdır ki, öz istəkləri nəzərə alınsın. Bu istəklər isə Rusiya ilə qonşuluq münasibətlərimizin ruhuna, mövcud və möhkəm əlaqələrin perspektivlərinə və hətta Azərbaycan-Türkiyə arasındakı strateji dostluqla daban-dabana ziddir.
Heç şübhəsiz, bu qədər xaotik hadisələr fonunda Azərbaycan öz müvazinətini itirmir. Əksinə daha da güclənir və prinsiplərinə sadiqlik nümayiş etdirir. Azərbaycan başa düşür ki, Ermənistan plasdarma çevrilir, gec-tez İrəvan NATO ilə Rusiyanın poliqonuna çevrilə bilər. Sabitlik, sülh və təhlükəsizlik üçün NATO-nun, Rusiyanın, Fransanın deyil, yalnız Azərbaycanın haqlı tələblərini yerinə yetirməlidir. Əks halda, Ermənistanın hazırki addımları regiona daha ciddi müharibə dalğası gətirə bilər. Uduzan yenə də Ermənistan olacaq. Heç bir qüvvə Ermənistanı qoruya bilməyəcək, eynilə Gürcüstan, Moldova və Ukrayna kimi… Rusiyanın Afrika ölkələri ilə də quru sərhəddi yox idi. Bu gün isə Afrikadakı vəziyyət göz önündədir. NATO-Rusiya savaşı Şərqi Avropada, Afrikada davam edir, bu dəfə Cənubi Qafqaza köçürülür. Ya Ermənistan Azərbaycan kimi müstəqil dövlət olmağı bacarmalı və məntiqli qərarlar qəbul etməlidir, ya da fəlakətlərə hazır olmalıdır. Buna da hazır deyil.
Müəllif: Samir Feyruzov
TEREF