Elektron siqaretlər getdikcə daha çox yayılır, xüsusən də siqareti tərgitmək istəyənlər arasında.

2020-ci ilin fevral ayında Türkiyədə elektron siqaretlərin satışına və idxalına qadağa qoyulmasına baxmayaraq onların internetdə satışı davam edir. Google-da "elektron siqaret" sözünü axtarışa verəndə bir çox şirkətin bu məhsulun satışıyla məşğul olduğu üzə çıxır.

Elektron siqaret nədir?
Elektron siqaretdə nikotindən, müxtəlif iylərdən və qatqılardan ibarət maye var və bu maye qızıb buxara çevrilərək nəfəs borusu vasitəsilə ağciyərə yayılır.

Mütəxəssislər bunun ağciyər reaksiyalarına, tənəffüs çatışmazlığına və reanimasiya şəraitində müalicə tələb edən problemlərə səbəb olduğunu söyləyirlər.

Türk Toraks dərnəyinin araşdırmasına görə, elektron siqaretlərin tərkibində müxtəlif kimyəvi maddələr var:

propilen
qlikol
qliserin
etilen spirti
polietilen qlikol (PEG400)
diasetil dietilen qlikol
amino-tadalafil
rimonabant
kannabibinoid
nitrozaminlər
formaldehid
asetaldehid ketonu
merkuri
tetrametilpirazin
qurşun
nikel
xrom
nikotin
süni qoxular
Ekspertlər BBC Türkçe-yə elektron siqareti populyarlaşdıran səbəblərdən danışıblar.

"E-siqaret zərərsiz alternativ kimi təqdim olunur"
Memorial Baxçalıevlər Xəstəxanasının Siqareti Tərgitmə Poliklinikasının həkimi Sinem İliaz elektron siqaretlərin "zərərsiz alternativ" kimi təqdim edildiyini deyir:

"Amma onların təhlükəsiz olduğunu demək üçün əlimizdə kifayət qədər və uzunmüddətli elmi sübutlar yoxdur. Bunun əksinə qısa müddətdə çox mənfi nəticələr olduğuna dair məlumatlar çıxmağa başlayıb. Əlimizdə dəqiq məlumatlar olmasa da, dünyada olduğu kimi, Türkiyədə də gənclər və uşaqlar arasında elektron siqaretdən istifadə artmaqdadır".

"E-siqaretdən siqaret bazarını aktiv saxlamaq üçün istifadə edirlər"
İliaz e-siqaretin ənənəvi siqaret şirkətləri tərəfindən satıldığına diqqət çəkir və deyir ki, siqaretin zərərlərinə və ya siqaret çəkməyi azaltmağa yönəlmiş təbliğata görə onlar bu bazara üz tutmağa başlayıblar:

"Məqsəd siqaret çəkənlərə daha az zərər vermək deyil, e-siqaretin tərkibindəki nikotin sayəsində asılılığı davam etdirməkdir. Bu siqaretə keçənlərin yenidən adi siqaretə qayıtması halları çox yaygındır. Ona görə də hesab olunur ki, şirkətlər tütün/nikotin asılılığını və dolayısıyla siqaret bazarını aktiv saxlamaq üçün e-siqaretlərdən istifadə edirlər".

Elektron siqaretlərin asanlıqla əldə olunması adi siqaretdən istifadə edənlər və ya e-siqareti sınamaq istəyənlər üçün təşviqedici amildir.

"Sağlamlığa hə deyək" dərnəyinin rəhbəri Elif Dağlı Türkiyədəki e-siqaret bazarını belə xarakterizə edir:

"Ölkəmizdə elektron siqaretlərin istehsalı və idxalı qadağandır. Amma 18 yaşdan yuxarı şəxslər şəxsi istifadə üçün xaricdən 1 ədət gətirə bilərlər. E-siqaretlərə qoyulan qadağaya baxmayaraq, təəssüf ki, onu əldə etmək çox asandır. İnternetdəki axtarış sistemlərinə "e-siqaret" sözünü yazın, bütün satış saytları qarşınıza çıxacaq.

E-siqaret alıcılarına kredit kartıyla onlayn ödəmə, qapıda ödəmə, köçürmə yoluyla ödəmə təklif olunur. Sifariş verilən kimi bildirilir ki, məhsul karqoya veriləcək və hətta elə həmin gün kuryer vasitəsilə çatdırılacaq. Apardığımız araşdırmalar bu məhsulların saytlarda qanunsuz olaraq satıldığını və rəsmi karqolarla göndərildiyini göstərdi".

İnsanlar niyə elektron siqaretə meyl edirlər?
Sinem İliaz deyir ki, ''Siqaretin bahalanması və vergiyə çəlb edilməsi ona olan tələbi azaltmaq üçün istifadə edilən planlı bir hökumət və xalq sağlamlığı strategiyasıdır. Gündə bir qutu və ya daha az siqaret çəkən insanlar maddi səbəblərə görə elektron siqaretə meyl edə bilərlər'.

İnternetdəki e-siqaret ticarəti saytlarından birinin adını açıqlamaq istəməyən nümayəndəsi elektron siqaretə marağın müxtəlif səbəblərə görə yüksək olduğunu deyir.

"Adi siqaretdən istifadə edənlər onun sağlamlıqlarına və ya fəaliyyətlərinə pis təsir etdiyini görəndə elektron siqareti sınamaq istəyirlər. Digər faktorsa siqaretlərin qiymətidir. Bahalaşmaya görə də tələbatda artım ola bilir.

Elektron siqaretlər "Facebook", "Telegram", "İnstagram" kimi sosial şəbəkələrdə, o cümlədən, bir çox fərqli forum və vebsaytlarda satılır. Hansısa saytlar bağlansa da, yeniləri açıla və satış davam etdirilə bilər. Vaxtaşırı e-siqaret satışıyla məşğul olan mağazalar da var. Biləndə, cərimə edirlər".

Bu il siqaret 6 dəfə bahalanıb. Qiymətlər ötən illə müqayisədə 50 faiz artıb. Siqaretlərin ən bahalısı 33,5 lirəyə, ən ucuzu 27 lirəyə satılır (hazırkı məzənnəyə görə, 11 lirə təxminən 1 Azərbaycan manatına bərabədir).

"E-siqaretdən gənclər və uşaqlar da istifadə edirlər"
Mütəxəssislərin fikrincə, elektron siqaretlərlə bağlı digər təhlükə onlardan istifadə edənlərin yaş həddidir.

Elif Dağlı gənclərin e-siqaretə meyl etməsində siqaret sənayesinin rolu olduğunu belə izah edir:

"Tütün/nikotin/çətənə sənayesi gənclərin elektron siqaretə yönəlmələri üçün açıq və gizli, hər cür reklama əl atır. Sosial şəbəkələr elektron siqaret şəkilləriylə doludur. "İnfluencer" adlandırılan gizli reklamçılar vasitəsilə e-siqaretləri cəlbedici şəkildə təqdim edirlər - onların zərərləri barədə heç bir məlumat vermədən. Bir zamanlar siqareti təşviq etmək və asılılıq yaratmaq üçün istifadə olunan taktika indi elektron siqaretlərin təbliğatına tətbiq edilir".

Sinem İliaz elektron siqaretin artıq gənclər və uşaqlar arasında da populyar olduğunu deyir: "İnkişaf etmiş ölkələrdə elektron siqaretdən istifadənin sürətlə artması onun bütün dünyada, xüsusən də gənclər və uşaqlar arasında yayılmasına səbəb olub. E-siqaretin iyi adi siqaretlərdəkindən daha yaxşıdır və müxtəlif qoxularla cəlbediciliyi artırılır. Bu isə gənclərin və uşaqların diqqətini çəkir".

"Əlimizdə dəqiq rəqəmlər yoxdur, amma Britaniya və Amerikadakı qədər olmasa da, Türkiyədə də gənclər və uşaqlar arasında elektron siqaretdən istifadə artmaqdadır. Bundan başqa, sosial şəbəkələrdə və TikTok kimi platformalarda gənclər bir çox mövzularda bir-birilərinə təsir edə bilirlər. Düşünmürəm ki, e-siqaret mövzusunu bundan kənarda saxlamaq mümkün olsun".

Xoş qoxusuna görə e-siqaretlərin evlərdə və uşaqların yanında da çəkildiyini bildirən İliaz qeyd edir ki, "E-siqaret çəkməyin adiləşməsi uşaqlarda və gənclərdə bunun zərərli vərdiş olmadığı fikrini yaradır. Böyüklər gənclərə və uşaqlara pis nümunə olurlar."

E-siqaret ticarəti saytının nümayəndəsi isə bildirir ki, "müştəri bazamız ortalama 20-60 yaş arasındadır."

"Biz yaşının 18-dən az olduğunu müəyyən etdiyimiz heç bir müştərini karqo xidmətiylə təmin etmirik. Onlayn yük çatdırılmalarında şəxsiyyət vəsiqələrinə baxış qaydası ayrı-ayrı şirkətlərdə müxtəlif ola bilir. Müştərilərlə bağlı məlumatlar karqo firmalarında da var".


E-siqaretdən istifadəni necə əngəlləmək olar?
Elif Dağlı deyir ki, e-siqaret istehlakının qarşısını almaq üçün qaydalara nəzarət edilməli və çəkindirici sanksiyalar tətbiq edilməlidir:

"Asılılığa qarşı mübarizə və onun qarşısının alınması çox ciddi və güclü siyasi iradə tələb edir. Güclü iqtisadiyyatı olan ölkələr buna nail ola bilərlər. Digərlərində siqaret sənayesi hamıya qazanmaq vədləri verir. Təkcə qanunlar və müvafiq qaydalar tətbiq etmək kifayət deyil. Onların icrasına yerlərdə və internetdə nəzarət etmək lazımdır, mənbələr yoxlanmalı və sanksiyalar çəkindirici olmalıdır.

Hüquq-mühafizə orqanları qeyri-qanuni e-siqaret ticarətiylə mübarizə aparmalıdırlar. Qeyri-qanuni satışları davam etdirən siqaret sənayesinin "vergidən yayınma hallarının qarşısını almaq üçün satışı liberallaşdırmaq" tələbi rədd edilməlidir".

Sinem İliaz da hesab edir ki, e-siqaretdən istifadəyə münasibətimiz adi siqaretə münasibətimizdən fərqli olmamalıdır:

"Gənclərin və uşaqların gözü qarşısında siqaret çəkilməməli, bu cihazlardan istifadə təşviq edilməməli, e-siqaretin də nikotin aludəçiliyi yaratdığı unudulmamalıdır. E-siqaretdən istifadə edən gənclərdə nikotin asılılığı yaranır və onlar gələcəyin potensial siqaret çəkənlərinə çevrilirlər".

"E-siqaret təhlükəsiz deyil"
"Sağlamlığa hə deyək" dərnəyinin rəhbəri, uşaq sağlamlığı və sinə xəstəlikləri üzrə mütəxəssis Elif Dağlı deyir ki, elektron siqaretin yan təsirləri adi siqaretdə olduğundan daha çoxdur:

"E-siqaret təhlükəsiz deyil. Müxtəlif araşdırmalarda aşkar edilib ki, bu siqaretə əlavə edilən qoxu və dadlandırıcılar tənəffüs sisteminə zərər vurur. Elektron siqaretlərin tütün tərkibli siqaretlərdən imtinaya vadar etdirməsinə dair heç bir elmi sübut yoxdur. Bu siqareti çəkəndən dərhal sonra üzə çıxan kəskin yan təsirlər də adi siqaretdəkindən daha çox olur".

Sinem İliaz vurğulayır ki, e-siqaretin tərkibindəki nikotin bu maddədən asılılığı artırır:

"Nikotin bədənimizdə olan və mühüm funksiyalara malik bir maddədir. Ancaq bu maddənin uzun müddət, məsələn, siqaret çəkməklə yüksək dozada qəbul edilməsi asılılığa səbəb olur.

"Elektron siqaretin tərkibindəki nikotin eynilə adi siqaretdəkinə bənzər şirniklənmə mexanizmlərini işə salır; xoşbəxtlik, məmnunluq və rahatlıq hissi əmələ gətirir və beləliklə, asılılıq yaradır. Narkomaniyada da oxşar mexanizmlər işləyir".

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, "tütün epidemiyası" nəticəsində hər il 8 milyondan çox insan ölür. Bu ölümlərin 1,2 milyonu passiv istifadəçilikdən qaynaqlanır. ÜST tütün epidemiyasını dünyanın üzləşdiyi ən böyük ictimai sağlamlıq təhdidlərindən biri hesab edir.

Türkiyə Səhiyyə Nazirliyi BBC Türkçe-nin elektron siqaretdən istifadəylə bağlı suallarını cavabsız qoyub.

Azərbaycanın Gürcüstandan gətirdiyi toxumluq kartof məhsulunda karantin tətbiq edilən zərərvericilər aşkar olunduğuna görə məhv edilib.

Bu barədə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyindən (AQTA) məlumat yayıb.

Bildirilib ki, nəzarət tədbirləri çərçivəsində fiziki şəxs Süleymanov Ramin Zahid oğlunun Gürcüstan Respublikasından idxal etdiyi toxumluq kartof məhsulundan Agentlik əməkdaşları tərəfindən nümunələr götürülərək təhlükəsizlik göstəricilərinin müəyyən edilməsi məqsədilə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim edilib.

Sınaq protokollarına əsasən, məhsul partiyasında karantin tətbiq edilən zərərvericilər – kartof yumrularında halqavari çürümə (Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus) və kartof gövdə nematodu (Ditylenchus destructor Thor.) aşkar edilib.

Faktla bağlı qanunvericiliyə müvafiq tədbirlər görülüb və istehlaka yararsız məhsul məişət tullantıları poliqonunda məhv edilib.

Stenford Universitetinin alimlərinin apardığı tədqiqatların nəticəsi qorxu yaradıb.

Tribunainfo.az xəbər verir ki, COVİD-19 pandemiyasından sonra yeniyetmələrin beyni sürətlə qocalır.

Alimlər bildiriblər ki, beyinlərinin maqnit rezonans tomoqrafiya şəkilləri araşdırılmış 81 yeniyetmə yaşıdlarına nisbətən 3 yaş daha “qocalırlar”. İştirakçıların psixoloji vəziyyətində də anormallıq müşahidə olunub. Onlar həyəcan və depressiyadan şikayət ediblər.

Alimlərin fikrincə, pandemiyadan sonra ümumilikdə insanlarda sürətlə yaşlanma əlamətləri görünməyə başlayıb.

Rozmarinin efir yağlı ətri əzələ, sinirlərin rahatlamasına təsir edir.
Tribunainfo.az xəbər verir ki, qış ərəfəsində təşviş pozuntusu və yuxu problemləri güclənə bilər.

Orqanizm soyuğun təsirindən, günəş əskikliyindən vitamin defisiti yaşayır.
Polşa ekspertləri bildirir ki, soyuq aylarda yuxuya getməkdə çətinlik çəkənlərin orqanizmində adrenalin stress hormonu artır.
İnsanlar gündüz işdə əsəbi, narahat, təşvişli olur.
Mütəxəssislər belə halda rozmarin adlı ətirli bitkiyə diqqət çəkir.
Bu bitkidə olan uçucu yağlar beyinə, sinir sisteminə təsir edir. Neyromediatorların sintezini aktivləşdirir. Bu zaman sakitləşmə, rahatlanma və xoş hisslər olur.
Bu bitkini çaya əlavə edə, yağını efir yağı kimi aromalampada yandırda, vannaya əlavə edə bilərsiz.
Eləcə də yataq otağında rozmarin bitkisini yandırın.
Bu bitki yaddaşı da yaxşılaşdırır.
Eləcə də baş ağrısını azaldır, virus əleyhinə təsir edir.
El arasında bu bitkiyə mərzə deyirlər.
Bitki satılan yerlər və apteklərdə olur.

Böyük Britaniyada koronavirusa qarşı “Pfizer-BioNTech” şirkətinin istehsal etdiyi peyvənd 6 aylıq körpələrdən 4 yaşa qədər olan uşaqlarda istifadə ediləcək

APA xəbər verir ki, bu barəd İngiltərə Dərman və Sağlamlıq Məhsullarını Tənzimləmə Təşkilatı məlumat yayıb.

Təşkilat peyvəndin tələb olunan təhlükəsizlik, keyfiyyət və effektivlik standartlarına cavab verdiyini bildirib.

Qərardan əvvəl 4526 könüllü arasında sınaqlar keçirilib.

Cebhe.info

2021-ci il aprelin 1-dən etibarən bütün ölkə ərazisində icbari tibbi sığortanın tətbiqinə başlanılıb.

Bundan iki ilə yaxın müddət keçsə də, vətəndaşlar ölkə üzrə tətbiq olunan icbari tibbi sığortadan tam yararlana bilmir. Hazırda icbari tibbi sığortanın tətbiqi ilə bağlı narazılıqlar bitmir.

Məhz vətəndaşlar öz narazılıqlarını sosial şəbəkələr vasitəsilə dilə gətirirlər. Xəstəxanalarda saatlarla növbə gözləyən ağır, yaşlı xəstələrin sağlamlıqları haqqında ümidləri puç olur. Onsuz da xəstəlikdən əziyyət çəkən, məvacibinin, təqaüdünün bir hissəsini dərmanlara xərcləyənlərin dərdlərinin üstünə xəstəxanalarda keçirdikləri əsəb, gərginlik də əlavə olunur.

Xəstəxanalarda növbə gözləyərkən belə vətəndaşların əyləşməsi üçün oturacaqlar yoxdur. Belə olduqda əməkhaqqından tibbi sığorta üçün vəsait tutulan vətəndaş özəl klinikalara üz tutur.

Belə neqativ halların yaşanmaması üçün icbari tibbi sığortanın modernləşdirilməsi istiqamətində nələr edilməlidir? DİA.AZ-ın məlumatına görə, mövzu ilə bağlı Cebhe.info-ya danışan həkim-radioloq Aydın Əliyev bildirib ki, burada bir neçə həll olunası məsələlər var.

O, tək-tək problemlərə toxunub, həlli yollarından danışıb:

"Bəzi sadə məsələlər var ki, onları həyata keçirmək lazımdır. Bunlar dəfələrlə deyilib, lakin əmək yoxdur. Birinci, kadr çatışmazlığı, xüsusilə, rayonlarda həm həkim, həm tibb bacısı çatışmır. Səbəb odur ki, tibb işçilərinin maddi rifah halı yaxşı deyil. İcbari tibbi sığortaya ayrılan vəsaitlərdən tibb işçilərinə qəpik-quruş verirlər, stimul yoxdur. İndiki qiymət artımı vəziyyətində onların aldığı məvacib azdır. Həkimlərin gəliri iki hissədən ibarətdir, maaş və bir də sığorta ilə işləyən həkimlərə əlavə bonuslar verirlər. Elə müayinələr var ki, ondan həkimə 70, 80 , 98 qəpik pul verirlər. Gülməlidir, küçədə dilənçiyə 50 qəpik verəndə götürmək istəmir.

İkinci, tibb müəssisələrinin, xəstəxanaların əksəriyətinin maddi-texniki bazası zəifdir. Növbələrin əsas səbəblərindən biri budur. Müəyyən maeələrə növbələr olur. Buna da sığorta üçün ayrılan vəsaitin düzgün istifadə edilməməsi səbəb olur.

Məsələn, bəh-bəhlə deyirlər ki, filan klinika açıldı və təchizatla təmin oundu. Ondan 10 dəfə artığını eləməyə imkan var. Sadəcə, biz bir cihazın qiyməti 100 mindirsə, bunlar 500 minə aldıqlarını deyirlər. Ortada qalan 400 min hara getdiyi bilinmir. Yəni vəsaitlər düzgün istifadə edilmir. Yəni klinikaların sayı çox olsa və tibb işçiləri normal əməkhaqqı ilə təmin edilsələr bunlar aradan qalxar".

Radioloq bu cür halların həkimlə xəstə arasında narahatlıq yaratdığını vurğulayıb:

"İndiki durumda xəstələrlə, əhali ilə tibb işçiləri arasında gərginlik yaranır. Növbədə duran haqlı olaraq narazılıq edir, həkim də öz işini gördüyünü, eyni anda 10 nəfəri müayinə edəcəyini deyir. Yəni hər ikisi haqlıdır. Çıxış yolu dediklərimdədir. Xəstəxanaların maddi-texniki bazası gücləndirilməlidir və tibb işçilərinin də maddi rifah halı yaxşılaşdırılmalıdır".

Aydın Əliyev bütün xəstəliklərin sığorta paketinə salınmalı olduğunu qeyd edib:

"Bir narazılıq isə sığorta paketi ilə bağlıdır. Xəstəyə deyilir ki, sizin xəstəlik sığorta paketinə aid deyil. Bu, xeyli absurd məsələdir. O yaşından, hətta doğulmamışdan ana bətnində belə insan dünyaya gəlib vəfat edənə qədər bütün xəstəliklər sığorta paketinə daxil edilməlidir.

Necə yəni bu xəstəlik daxil deyil. Bu insan işləyir, əməkhaqqından pul tutulur, işlədiyi müəssisənin büdcəsindən tutulur, dövlət tərəfindən pul ayrılır. Bəs hanı bu vəsaitlər, necə yəni sizin xəstəlik icbari tibbi sığorta paketinə daxil deyil?!

Bunun nəticəsində bir nəfər xəstə ilə yanında 5 adam gedir. Çünki inamzsızlıq var, insanları o qədər aldadıblar ki, inanmırlar. Bizim ABŞ-da yaşayan alimimiz var, xəstələnib müalicə olunandan sonra yazmışdı ki, burada sənin sığortan varsa, sənin atan da, anan, qardaşın, yaxının, hər şeyin artıq dövlətdir. Səni xəstələndiyin andan götürüb tam sağalana qədər hər şeylə təmin edirlər. Adamın paxıllığı tutur. Əlbəttə, bizdə də bunu eləmək mümkündür. O qədər savadlı, istedadlı həkimlər var ki, xaricə çıxıb gediblər”.

Qida zəhərlənməsi ilə bütün fəsillərdə rastlaşmaq mümkündür. Payız-qış mövsümündə zəhərlənməyə səbəb olan əsas qida isə adətən, turşu olur. Hətta bir neçə gün öncə Bakıda müəllimin pomidor turşusundan zəhərlənərək həyatını itirməsiylə bağlı xəbər yayıldı. Qida zəhərlənməsinin özünü büruzə vermə müddəti isə məhsuldan asılı olaraq dəyişir. Belə ki, bu müddət bəzən 1-6 saat, bəzən də 3-5 gün aralığında ola bilir. Bir çox hallarda şəxsin qidadan zəhərləndiyi ehtimal olunarkən ətrafdan ona dərhal qatıq yeməsi tövsiyə olunur. Belə bir fikir var ki, qatıq zəhərlənməni müəyyən dərəcədə önləyir.

Bəs görəsən, qida zəhərlənmələri zamanı ilkin hansı tədbir görülməlidir?

Mövzu barədə danışan Kliniki Tibbi Mərkəzin Toksikologiya şöbəsinin baş həkimi Azər Maqsudov bildirib ki, turşudan zəhərlənmələrlə bağlı müraciətlər oktyabr ayından başlayıb:

“Sentyabrda bir-iki nəfər zəhərlənmədən müraciət edib. Daha dəqiq desək, sentyabrda beş, oktyabrda yeddi, noyabrda isə səkkiz nəfər botulizmdən əziyyət çəkib. Botulizm ağır qida infeksiyasıdır. Həmin şəxslərdən beşi hazırda reanimasiyadadır, bir nəfər – Şəfəq Əliyeva isə ağır zəhərlənmədən vəfat etdi. Düzü, müraciətin daha çox olacağını gözləyirik”.

Həmsöhbətimiz ancaq ağır növ qida zəhərlənmələri ilə gələnləri qəbul etdiklərini diqqətə çatdırıb:

“Bu mövsümdə, əsasən, pomidor, xiyar, az hallarda da kələm kimi qida məhsulları konservləşmiş formada olanda kütləvi formada zəhərlənmə baş verir. Şikayətlər isə başağrısı, başgicəllənməsi, mədə nahiyəsində ağrılar, köp, bədən hərarətinin qalxması, ürəkbulanma, qusma və ikili görmə olur. Bunlar davam edərsə və tədbir görülməzsə, vəziyyət ağırlaşır. Vəziyyət o yerə çatar ki, insan huşunu itirə bilər. Qatıq isə burada heç bir praktiki əhəmiyyət kəsb etmir, biz məsləhət görmürük ki, zəhərlənən adama o verilsin. Əsas birinci tədbir mədənin yuyulmasıdır, ondan sonra peşəkar həkim müayinə etməli və tapşırığını verməlidir. Botulizm əlamətləri varsa, mütləq zərdab vurulmalıdır. Onda həyati təhlükənin haradasa qabağı alınmış olur”. (Oxu.az)