Qiymətlərin davranışı dünya bazarlarından asılı olacaq?

Dünya bazarında qiymətlərin aşağı düşməsi yerli istehlak bazarında qiymət artımının sürətini məhdudlaşdırır. Nəticədə, əvvəlki iki ilin pik səviyyələri öz yerini keçən il inflyasiyanın bir qədər azalmasına verdi. Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məlumatlarından belə görünür ki, zəifləmə tendensiyası yeni ilin əvvəlində də özünü göstərib.

Rəsmi məlumatlara görə, yanvarda qiymətlər ötən ilin eyni ayı ilə müqayisədə 1,7 faiz artıb. Yeni ilin fərqli xüsusiyyəti qiymət artımının ümumi səviyyəsinə nisbətən ərzaq inflyasiyasının bariz şəkildə azalması idi. Ay ərzində ərzaq məhsullarının qiymətləri 0,7 faiz artıb, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə inflyasiya 1,7 faiz təşkil edib. Ay ərzində əhaliyə göstərilən pullu xidmətlər 3,2 faiz bahalaşıb.

Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, inflyasiyanın zəifləməsi tendensiyası əsasən idxal olunan məhsulların bahalaşma sürətinin azalması ilə bağlıdır: “Yerli istehlak bazarında qiymət artımının strukturunda idxal inflyasiyanın çəkisi kifayət qədər yüksək olduğundan, qlobal azalma qiymətlərin azalmasına səbəb olur. Amma diqqət çəkən məqam əhaliyə pullu xidmətlər seqmentinin nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasıdır. Bu sahədə qiymət artımı artıq ümumi istehlak qiymətləri indeksindən 2 faiz bəndi yüksəkdir. Bunun əsas səbəbi bu cür xidmətlərin çeşidinin genişlənməsi olsa da, ötən ay onların dəyəri qida seqmentindən daha çox artıb”.

Bununla belə, ötən il əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin qiymətlərinin artımı da ümumi inflyasiyanı xeyli üstələyib. DSK-nın məlumatına görə, 2023-cü ildə əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin dəyəri 2022-ci ilə qədər artaraq 11 milyard 411,6 milyon manat təşkil edib.

Eyni zamanda, bu məbləğin 8 milyard 652,1 milyon manatı (75,8 faizi) hüquqi şəxslərin, 2 milyard 559,6 milyon manatı isə dövlət sektorunun payına düşüb. Bu, hər bir respublika sakini üçün orta hesabla 1124 manat təşkil edir ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 205 manat çoxdur. Bu sahədə qiymətlərin artım tendensiyası 2022-ci ildə də müşahidə olunub - o zaman əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin dəyəri 2021-ci illə müqayisədə 8% artaraq 9 milyard 253 milyon manat təşkil edib.

Bunun fonunda ərzaq məhsullarının bahalaşması daha təvazökar görünsə də, qiymət etiketlərinin artması məhsulların geniş çeşidini əhatə edib. Statistikaya görə, bu ilin yanvar ayında dekabr ayı ilə müqayisədə düyü, mal əti, toyuq, təzə balıq, süd, yumurta, zeytun yağı, naringi, limon, banan, alma, nar, xiyar, pomidor, balqabaq, sarımsaq, soğan, kartof, yerkökü, şəkər, konfet, meyvə şirələri, spirtli içkilər və tütün məmulatlarının qiymətində artım müşahidə olunub.

Düzdür, istehlak səbətinin müəyyən mallarının qiymətində ucuzlaşma müşahidə olunub. Manna və qarabaşaq yarması, un, çörək, süfrə marqarini, günəbaxan və qarğıdalı yağı, portağal, çuğundur və şəkər tozunun qiyməti ucuzlaşıb. Statistika digər ərzaq məhsullarının qiymətində ciddi dəyişiklikləri göstərmir.

Hələlik səyahət, kommunal xidmətlər, avtomobil yanacağı və dövlət tərəfindən tənzimlənən digər tariflərin qiymətləri sabit qalır. Cəmiyyətdə belə bir fikir formalaşıb ki, seçkilərdən sonra vəziyyət dəyişə bilər, qiymət artımı güclənə bilər. Ancaq bütün ekspertlər bu fikri bölüşmürlər.

İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA-ya şərhində deyib ki, bunun iqtisadi səbəbləri varsa, ölkənin siyasi həyatında baş verənlər qiymət artımının qarşısını ala bilməz: “Əgər qiymət artımı üçün obyektiv şərait yaranıbsa, seçkilər kimi siyasi proseslər artıma mane ola bilməz. Bu cür fikirlər tamamilə əsassızdır. Amma ümumilikdə istehlak bazarında vəziyyət kifayət qədər kövrəkdir. 2021-ci ildə başlayan qlobal inflyasiya dalğası 2023-cü ildə bir qədər səngisə də, daxili bazarda bütün bu proseslər gözlənildiyi kimi ciddi şəkildə özünü göstərmədi”.

“Bu il də inflyasiyanın tədricən aşağı düşəcəyi gözlənilir, lakin ümumi vəziyyət geosiyasi hadisələrə çox həssasdır. Əgər əmtəə qiymətləri yenidən bahalaşarsa, əmtəə bazarlarında qlobal qiymət artımı bizim bazarda da özünü göstərəcək. Amma bütün bunların seçkilərlə qətiyyən əlaqəsi yoxdur”, - deyə müsahibimiz bildirib.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli mövzuya dair AYNA-ya izahında söyləyib ki, yerli bazarda qiymət artımının yeganə səbəbi kimi qlobal inflyasiyaya istinad etmək düzgün olmaz: “Çünki qiymətləri təkcə xarici bazarlardakı proseslər deyil, həm də daxili iqtisadiyyatdakı sistemli problemlər gücləndirir. Monopoliya artıma oynayır və bu problem topdansatış bazarı üçün xüsusilə xarakterikdir, çünki orada az sayda nüfuzlu oyunçular praktiki olaraq qiymət siyasətini təyin edirlər”.

“Bu səbəbdən əlverişli və rəqabətli biznes mühitinə ciddi ehtiyac var və ən əsası pərakəndə satış obyektlərində qiymətlərin tənzimlənməsi yolunda bütün maneələri aradan qaldırmaq lazımdır. Ölkəmizdə bahalaşmanın əsas səbəbi idxal seqmentində bir neçə iri şirkətin təmsil olunduğu inhisarçılıqdır”, - deyə analitik vurğulayıb.

Yerli ekspert dairələrinin nümayəndələrinin fikrincə, iki ildən artıqdır ki, dünyada ərzaq məhsullarının qiymətləri ucuzlaşır və respublikamızda istehlak edilən ərzaq məhsullarının yarıdan çoxu xaricdən buraya gətirilir. Ona görə də bizdə qiymətlərin azalacağını gözləmək məntiqli olardı, amma qiymət etiketləri artmaqda davam edir.

Müəllif: Emma Rzayeva