Alimlər primatların cinsi xromosomlarını tədqiq edərək, Y-xromosomunun çox tez təkamül etdiyini aşkar ediblər. Eyni zamanda, X-xromosomu statik olaraq qalır.
Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə “Nature” elmi jurnalında dərc olunan araşdırmada deyilir.
Bütün insanlarda 23 cüt xromosom var, onlardan birində cinsi xromosomlar yerləşir. Qadınlarda – XX, kişilərdə – XY.
Tədqiqatçılar beş böyük meymunun – şimpanzelərin, bonoboların, qorillaların, Bornean oranqutanlarının və Sumatra oranqutanlarının X və Y xromosomlarının, eləcə də bir kiçik meymunun, Siam gibbonunun genomlarını təhlil ediblər. Daha sonra yeddi primatın performansını müqayisə edərək insan məlumatlarını əlavə ediblər.
Belə çıxır ki, Y xromosomları növlər arasında əsasən çox fərqlidir, X xromosomları isə əsasən oxşardır.
Məsələn, meymun X xromosomunda ardıcıllığın 90%-dən çoxu insan X xromosomu ilə eynidir və bu, milyonlarla illik təkamül zamanı nisbətən kiçik bir dəyişiklik dərəcəsini göstərir. Bununla belə, meymunların Y xromosomlarının yalnız 14-27%-i insan versiyası ilə eynidir ki, bu da çox sürətli dəyişiklikləri göstərir.
“Bu növlərin Y xromosomları arasındakı fərqlərin miqyası təəccüblü olub. Onlardan bəziləri insan nəslindən cəmi 7 milyon il əvvəl ayrılıb. Bu, təkamül baxımından çox vaxt deyil. Bu, Y xromosomlarının çox sürətlə inkişaf etdiyini göstərir”, – tədqiqatın həmmüəllifi Yekaterina Makova qeyd edib.
Səbəb çox güman ki, Y xromosomu digər xromosomlarla çox genetik məlumat mübadiləsi etmir və buna görə də çoxlu sayda delesiyaya (xromosomun və ya DNT ardıcıllığının bir hissəsini çıxaran mutasiyalar) və digər növ mutasiyalara həssasdır. Nəticədə Y xromosomu zamanla qısalır.
“Biz meymunun Y xromosomunun kiçilməsini, çoxlu mutasiya və təkrarları topladığını, həmçinin genlərini itirdiyini aşkar etdik”, – Makova əlavə edib.
Məhz bu deqradasiyaya görə məməlilərdə Y xromosomunun yox olma yolunda olduğu irəli sürülür. Bununla belə, alimlər müəyyən ediblər ki, azala bilsə də, onun bəzi genləri “təmizləyici seleksiyanın təsiri altında təkamülləşdiyindən” tamamilə yox olmaq ehtimalı azdır.
Xüsusilə, palindromların – güzgü şəklində təkrarlanan, bir-birinə toxunan iki eyni nüsxə yaradan genlərin ardıcıllığının istifadəsini əhatə edir. Nəticədə, bir nüsxənin hər hansı bir zədələnməsi müvafiq DNT-nin qonşu bölməsi ilə məlumat mübadiləsi yolu ilə düzəldilə bilər.
Buna görə də, Makovanın fikrincə, Y xromosomunun tezliklə yox olması ehtimalı azdır.