Elm və Təhsil Nazirliyi və onun rəhbərliyi illərdir məktəblərdə korrupsiyanın qarşısını almaq üçün müxtəlif tədbirlər gördüyünü iddia edir. Lakin reallıq göstərir ki, rüşvətxorluq, məktəblərdə qeyri-rəsmi pul yığımlarının təşkil edilməsi və direktorların "reket" üslublu idarəetməsi hələ də geniş yayılmış problemlərdir.

Bəs niyə nazir və nazirlik bu problemlərlə bacarmır?

Bu barədə təhsil eksperti Kamran Əsədov Sonxeber.az -a açıqlama verib:

"Burada üç əsas səbəb var: sistemin köklü problemləri, nəzarətin zəifliyi və siyasi iradənin olmaması.

Azərbaycan təhsil sistemində direktorların əksəriyyəti hələ də köhnə sovet modelində fəaliyyət göstərir. Məktəb rəhbərləri məktəbləri öz şəxsi biznesləri kimi idarə edir. Təhsil Nazirliyi hər il məktəblərdə şəffaflığın təmin olunacağı ilə bağlı bəyanatlar versə də, məktəblərdə qanunsuz pul yığımları, müəllimlərdən qeyri-rəsmi "haqq" tələb edilməsi və valideynlərin müxtəlif adlar altında ödənişlərə məcbur edilməsi adi hala çevrilib.

Məktəb direktorları təyinat yolu ilə gəldiyi üçün onların çoxu siyasi və şəxsi əlaqələr vasitəsilə vəzifəyə gətirilir. Bəzi direktorlar Təhsil Nazirliyinə deyil, birbaşa daha yüksək siyasi dairələrə bağlıdır. Bu isə onların toxunulmazlığını təmin edir və nazirlik bu hallarla mübarizə aparmaq gücündə olmur. Əgər bir sistemdə rəhbər şəxslər siyasi dəstəklə işləyirsə, onlar hesabatlı olmaq məcburiyyətində deyil və rahat şəkildə rüşvət mexanizmini davam etdirə bilirlər.

Məktəb direktorlarının qeyri-rəsmi yollarla gəlir əldə etmələrinin əsas yollarından biri valideynlərdən və müəllimlərdən pul yığılmasıdır. Hər il məktəblərdə təmir pulu, kağız pulu, kamera pulu, fond pulu, "bayram hədiyyələri" və digər adlarla yığılan vəsaitlər artıq sistemləşmiş haldadır. Müəllimlərdən isə işə qəbul, sinif rəhbərliyi, dərs saatlarının artırılması və digər üstünlüklər üçün pul tələb edilməsi barədə çoxsaylı şikayətlər var.

Təhsil Nazirliyinin direktorlarla bacarmamasının əsas səbəblərindən biri məsuliyyət sisteminin işləməməsidir. Nazirlik məktəblərdə rüşvət və qanunsuzluqlar barədə çoxsaylı şikayətlər alsa da, bu şikayətlərin böyük əksəriyyəti nəticəsiz qalır. Niyə? Çünki həqiqi nəzarət mexanizmi yoxdur. Direktorlarla bağlı şikayət daxil olanda, ya formalaşdırılmış "komissiyalar" bu məsələləri araşdırır və nəticəsiz qalır, ya da direktor müəyyən qədər cərimələnib fəaliyyətini davam etdirir.

Məktəblərdə korrupsiya ilə bağlı şikayətlər ictimaiyyətə açıq təqdim edilmir, həqiqi nəzarət mexanizmi yoxdur və nazirlik yalnız bəzi simvolik tədbirlər görməklə kifayətlənir. Məsələn, zaman-zaman bəzi direktorlar işdən çıxarılır, amma onların yerinə gətirilən şəxslər eyni mexanizmlə işləməyə davam edir. Sistem dəyişmədikcə, adamların dəyişməsi heç nəyi həll etmir.

Daha bir problem nazirliyin direktorların fəaliyyətinə yetərli nəzarət mexanizminə malik olmamasıdır. Əgər direktorlar real şəkildə hesabat verməli olsaydı, məktəblərdə bu qədər qeyri-rəsmi pul yığımı, müəllimlərin incidilməsi, korrupsiya olmazdı. Nazirlik sadəcə göstəriciləri yaxşı göstərmək üçün bəzi formal tədbirlər görür, amma bu tədbirlər rüşvətxor və qeyri-etik idarəetmə tərzi ilə seçilən direktorların tamamilə sistemdən çıxarılmasına gətirib çıxarmır.

Təhsil Nazirliyinin korrupsiyaya qarşı effektiv mübarizə aparmamasının digər bir səbəbi isə ictimai nəzarətin zəifliyidir. Əgər valideynlər, müəllimlər və cəmiyyət məktəblərdə baş verən qanunsuzluqlara qarşı real şəkildə birgə mübarizə aparsa, vəziyyət dəyişə bilər. Amma cəmiyyətin böyük hissəsi bu məsələlərdə passiv qalır və hər kəs "sistem belə işləyir" deyərək rüşvətlə barışır.

Nazir və nazirlik bu məsələlərlə real mübarizə aparmaq istəyirsə, ilk növbədə təhsil sistemində şəffaflığı artırmalıdır. Direktorların təyinat prosesi tam şəffaf olmalı, məktəblərdə pul yığımı qəti şəkildə qadağan edilməli və bu qanunu pozanlar ciddi şəkildə cəzalandırılmalıdır. Bundan əlavə, hər bir məktəbdə anonim şikayət mexanizmi yaradılmalı və bu şikayətlər nazirlik tərəfindən operativ araşdırılmalıdır. Əgər bu sistem dəyişməsə, rüşvətxor direktorlar məktəbləri şəxsi biznesləri kimi idarə etməyə davam edəcək və Təhsil Nazirliyi bu hallarla bacarmayacaq"