 |
|
|
Son 6 ayda İranda keçirilən çoxsaylı etiraz aksiyaları hakimiyyət ciddi şəkildə silkələyib. Tehran rejimi nokdaun aldıqdan sonra hələlik oyunu davam etdirsə də, büdrəmələr var. Belə davam etsə, növbəti zərbədən sonra rejim nokauta düşəcək.
Ölkənin milli valyutası olan tümənin dollara nisbətən hər gün qiymətdən düşməsi, müəllimlərin və başqa işçilərin əmək haqlarının gecikdirilməsi, gündəlik tələbat mallarının, yanacağın qiymətinin bahalaşması, İnqilab Keşikçiləri Qvardiyası daxilində etirazların baş qaldırması, rejim liderləri Xomeyni və Xamneyiyə qarşı “Xomeyniyə lənət, Xamneyiyə ölüm!” şüarının səslənməsi, onların posterlərinin yandırılması kimi hallar rejimin öhdəsindən gələ bilmədiyi və ya qarşısını almaqda aciz olduğu hadisələrdir.
Hakimiyyət bu vəziyyətdən çıxış yolu axtarırmı? Əlbəttə. Heç şübhəsiz, yol axtarırlar. Bu axtarış və tədbirlər əhalinin rifahı üçün deyil. Ölkənin üzləşdiyi problemlərlə bağlı hamını – ABŞ-ı, İsraili, Böyük Britaniyanı, qonşu dövlətləri adi vətəndaşları belə ittiham edir. Bir tək özünü haqlı sayır. Başqa yandan da günah keçisi axtarmağı unutmur.
İranda müəllimlər uzun müddətdir aylıq əməkhaqqını ala bilmirlər. Bu vəziyyətlə bağlı etiraz aksiyaları da keçirir. Hökumətin fikrincə, mart ayında müəllimlərin əməkhaqlarının ödənilməsi ilə bağlı yaranan iğtişaşlarda əsas günahkarın Təhsil Nazirliyi olduğu aşkarlanıb. Hökumətin müzakirəsindən sonra nazir Yusif Nuri vəzifəsindən uzaqlaşdırılıb.
Yəni əməkhaqqı ilə yaranmış böhranın günah keçisi Yusif Nuri sayılır.
Başqa sahələrdə də uyğun addımlar atılır. Əyalət başçılarını İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının komandirləri əvəzləyir. Ötən aylarda etiraz aksiyalarında ən çox itki vermiş Sistan-Bəlucistan əyalətinin başçısı tutduğu vəzifədən azad edilərək, yerinə SEPAH-ın komandiri təyin olunub.
Etiraz aksiyaları başlayanda rejim qüvvələri onu yatırmaq üçün bir sıra təzyiq vasitələrindən istifadə etdi. Onda hakimiyyətdaxilində olanların bəziləri, din xadimləri və dövlət xadimləri buna qarşı çıxırdı.
Bunun əks-effekt yaratdığını hiss edən rejim müxtəlif vasitələrlə özünə haqq qazandırmağa çalışır.
İranda hakimiyyətdaxili mühafizəkar xəttin tanınmış nümayəndəsi, onların təmsilçisi, “Keyhan” qəzetinin baş redaktoru, panfarsistlərin liderlərindən biri Hüseyn Şəriətmədari “Financial Times” qəzetinə müsahibəsində deyib: “Həbs İranda hicab qaydalarını pozan qadınlara qarşı mübarizə yolu deyil”.
Qəzet İranda 7 ay əvvəl başlayan etiraz aksiyaları ilə bağlı araşdırma aparıb. Mətbu orqan hakimiyyətdaxili mühafizəkarların da oxşar fikirdə olduqlarını vurğulayıb. İranda etiraz aksiyaları iştirakçılarını rejim nümayəndələri, bir qayda olaraq, “iğtişaş törədən”, “yolunu azmışlar” (“münafiq”), “terrorçu” kimi təqdim edir. Hüseyn Şəriətmədari isə müsahibəsində aksiya iştirakçılarını bu cür ifadələrlə adlandırmaqda çətinlik çəkib. O, bəzi qadınların hicabdan imtina etməsindən narazılığını ifadə edib: “Bu səhvdir, qanunu pozurlar… Onlarla mübarizənin yolu maarifləndirmədir. Bu yol həbsdən keçmir”.
O qeyd edib ki, insanlar islamı tərk edəndə inqilab zəifləyir. Şəriətmədari etirazçılarla hakimiyyət tərəfdarları arasında fikir ayrılıqlarının həllinə və barışığın mümkünlüyünə də inandığını bildirib: “Müxtəlif baxışlar arasında debat normaldır”. O, bununla belə, rejimin etirazçılara və dünyəvilərə əhəmiyyətli güzəştlər edəcəyi fikrinin əleyhinə olduğunu da gizlətməyib.
Hüseyn Şəriətmədari kimi ideoloqun bu qənaətə gəlməsi təsadüfi deyil. Bu, hakimiyyətin etirazçılara yanaşmasındakı yanlışlığının göstəricisidir.
Bu müsahibədən sonra Şəriətmədari İranın “Fars” agentliyinə müsahibəsində də oxşar fikirlər söyləyir. O, qadınların hicabdan imtina etməsini məlumatsızlıqla əlaqələndirməyə çalışır. Şəriətmədari İran Daxili İşlər Nazirliyinin hicabla bağlı yaydığı bəyanatda gecikdiyini vurğulayıb. O, nazirliyin hicabsızlara qarşı mübarizə üsulunu da məqbul saymayıb. Yanaşmanın birmənalı olmadığını vurğulayıb: “Mədəni və ictimai orqanlardan hicabın izah edilməsi tələbi uyğun olsa da, maarifləndirmə və izahatla məşğul olmaq üçün maneə olmamalıdır”.
Qeyd edək ki, nazirlik ötən illərdə hicab məsələsini düşmənin “məzlum və qüdrətli İran xalqına” qarşı apardığı ideoloji savaşın baltalarından biri olduğunu bildirib: ““Ağ çərşənbələr”, “İnqilabın qızları” kimi uğursuz planlar, məcburi hicab yox, azdlıq adı altında hiyləgər fəaliyyətdir” və s.
Daxili İşlər Nazirliyi pis və ya yaxşı bütün komandirləri dəstəklədiyini açıqlayıb: “Məhkəmə sistemi, məhkəmə icraçıları və digər aidiyyəti qurumlar bir neçə qanun pozucularına qarşı tədbir görəcəklər”. Nazirlik İran qadınları adından çıxış edərək, bildirib ki, ölkənin siyasi, mədəni və sosial sistemləri prizmasından hicabın danılmaz mahiyyəti var: “Hicab İran xalqının sivilizasiyanın əsaslarındandır və biz ondan imtina etməyəcəyik”.
Şəriətmədari “Fars”a verdiyi müsahibədə DİN-in ünvanına söylədiklərinə görə üzr istəyib. Bildirib ki, müsahibəsində lazımsız ifadələrə yol verib, bundan düşmənlər istifadə edə bilər. O, nazir Əhməd Vahid ilə fikir ayrılığının olmasını da xarici KİV-in uydurması adlandırıb.
Ötən gün İranın ali rəhbəri ayətullah Seyid Əli Xamneyi də hicaba qarşı mübarizə ilə bağlı çıxış edib. O, hicabsızlığa qarşı bəzi insanların fərdi mübarizəsini özbaşınalıq adlandırıb. İranın ali rəhbər bildirib ki, qanunu pozanlara qarşı mübarizə aparmaq hökumətin vəzifəsidir.
Bu müraciət Tehran rejiminin cəmiyyətin artan narazılığı yatırmaq üçün göstərdiyi səylərdəndir. Çünki müxtəlif ictimai yerlərdə hakimiyyət nümayəndələri yeri gəldi-gəlmədi hicabsızlara hücum çəkirlər. Düzdür, cəmiyyət onları cavabsız qoymur. Bu hal ölkədə əhali arasında narazılığı artırır. Tehran rejiminin başçısı bundan ehtiyatlanaraq, məlum müraciəti edib.
Göründüyü kimi, İran hakimiyyəti ölkə vətəndaşlarının tələbini, etirazını qarşılamağa hazır deyil. Hicabla bağlı aksiyaları hərbi-polis qüvvələri ilə yatırmaq taktikası fiaskoya uğradı. Bunun ardlnca aksiya zamanı tutulanlardan 4-ü barədə ölüm hökmü çıxarıldı. Tehran rejimi belə zənn edirdi ki, dara ağacından qorxub, etiraz yürüşü keçirilməyəcək. Ancaq əksinə oldu. Ona görə də edam hökmlərinin icrasını və çıxarılmasını dayandırıb. İndi də küçələrdə hicabsızlara qarşı fərdi mübarizə özbaşınalıq olaraq qiymətləndirilir. Cəmiyyətin tələblərinin ödənilməsi qarşılığında bu çabalar əhəmiyyətsizdir. Çünki ölkə əhalisi yenilik və dəyişiklik istəyir. Onu bu sayaq tədbirlərlə təmin etmək mümkün olmayacaq. Ona görə də baş örtüyü olan hicab indi də rejimin baş bəlasına çevrilib…
Sədrəddin Soltan
pressklub
Media eksperti Rizvan Qənbərli Elm və Təhsil Nazirliyinin Dövlət Proqramı ilə xaricdə təhsil almaq üçün dərc etdiyi dünya universitetlərinin siyahısında saxtakarlıq etdiyini iddia edib.
O, bu barədə feysbuk profilində paylaşım edib.
Ekspert bildirib ki, Elm və Təhsil Nazirliyi ötən ilin noyabr ayında Dövlət Proqramı ilə təqaüdlü təhsil alına biləcək universitetlərin siyahısını konkret ixtisaslar üzrə elan edib. Nazirlik rəsmi səhifəsində elan etdiyi sənəddə dünya universitetlərinin TOP siyahısına liderlik edən ABŞ, Kanada kimi ölkələrin və universitetlərin adını bakalavr siyahısına daxil etməyib:
“Beləcə bu ölkələri və TOP universitetləri hədəfləyən gənclərin çoxu yüksək təhsil xərclərinə görə bu universitetlərin müraciət prosesində iştirak etmək istəmədi.
Bundan beş ay keçdi, ABŞ universitetlərinə müaricət müddəti başa çatdı. Elm və Təhsil Nazirliyi mart ayının sonunda ötən ilin noyabr ayında elan etdiyi həmin siyahıya anidən “balaca” iki əlavə etdi. Buna görə ABŞ-ın Texas A&M Universitetinin ekologiya mühəndisliyi, neft mühəndisliyi ixtisasları, Michigan Universitetinin dəniz mühəndisliyi ixtisası və Ayova Universitetinin baytarlıq elmləri bakalavr pilləsi üzrə təqaüd siyasına daxil edildi. “Sifarişli” beş təqaüd yeri bəs eləmədi, bir də əvvəlki siyahıdan fərqli olaraq əksəriyyəti ABŞ-da yerləşən TOP 10 universitetlər də “sakitcə” siyahıya əlavə olundu. Hansı ki, bu universitetlərin müraciət tarixi çoxdan, Nazirliyinin “xırda düzəlişindən” üç ay əvvəl başa çatmışdı.
Sual yaranır. Kimin üçün? Hansı dərəcəli yaxınlar üçün? Nazirliyinin himayə etdiyi hansı özəl təhsil şirkətləri üçün?
Elm və Təhsil Nazirliyi bu universitetlərdə təhsil almağa layiq olan gənclərin əksəriyyətini beş ay əvvəl öz məqsədlərindən daşındırır, son anda isə bəziləri üçün belə çirkin saxtakarlıqla təqaüd imkanı yaradır. Bu işi ədəb-ərkanla görməyin yolu odur ki, əvvəl təqaüd şərtlərini elan edirsən, sonra bu şərtlərə uyğun olanlar müraciət edir. Amma Elm və Təhsil Nazirliyi deyəsən əvvəl namizədləri seçir, sonra təqaüd şərtlərini həmin namizədlərə uyğunlaşdırır.
Əziz Elm və Təhsil Nazirliyi, təqaüd proqramına xərclədiyiniz vəsait “dədə malı”nız deyil. Bu xalqın vergiləriylə formalaşan dövlət büdcəsinindir. Xalqın vəsaitini xalq üçün ədalətli xərcləyin. Öz yaxınlarınız, maddi və mənəvi formada durmadan himayə etdiyiniz özəl təhsil şirkətləri üçün xərcləməyin. İdeoloji şəbəkələşmənizi netvörkinq oyunu kimi sırımağa çalışsanız da, kimləri, hansı maraqlarla dəstəklədiyinizi çox yaxşı başa düşürük. Sizi indiyə qədər ciddiyə alıb bəzən lehdə, bəzən əleyhdə müzakirə etməkdə çox səhv etmişik. Ən çox layiq olduğunuz münasibət elə lağlağıya qoyulmaq imiş”.
Səsləndirilən iddialarla bağlı Elm və Təhsil Nazirliyinə müvafiq sorğu ünvanlanıb./yeniavaz.com
Ukrayna Rusiya raketlərinin zərbələri altında dağılır, şəhərlər, kəndlər xarabalıqları xatırladır.
Rusiya səbəblərindən asılı olmayaraq nəticədə Ukraynada müharibə cinayətləri törədir. Beynəlxalq şəbəkənin gördüyü tədbirlər də Moskvanın ambisiyalarını dayandırmır.
Döyüşlər Ukrayna ərazilərində dramatik izlər buraxır və beynəlxalq birlik izlərdəki dəlilləri Rusiya əleyhinə ədalət mühakiməsi predmetinə çevirir.
Müharibə cinayətlərinin araşdırılması, məqsədlərin aydınlaşdırılması gələcəkdə eyni halların qarşısının alınması baxımından önəmlidir. Amma bu, kompleks şəkildə həyata keçirilməlidir, birinə münasibətdə digərləri kölgədə saxlanılmamalıdır.
Müharibə cinayətlərinin təhqiqatı həmin cinayətin qurbanı olmuş dövlətlərə ayrı-seçkilik tanımamalıdır. Ancaq təəssüf ki, bu baş verir, özü də nümayişkaranə şəkildə.
Bu, beynəlxalq birlik üçün utancdır, çünki müharibə cinayətlərini törədən subyektlər sanki hüquq prinsipləri ilə deyil, münaqişələrin xarakterinə əsasən seçilirlər.
Məsələn, Ermənistan Azərbaycana qarşı silsilə müharibə cinayətlərinin müəllifidir, hətta bu siyasətini soyqırımı kimi aktlarla da nümayiş etdirib. Ermənistan təkcə Azərbaycan dövlətinə qarşı deyil, həm də etnik mənsubiyyəti məhv etmək üçün böyük bir xalqa savaş açıb. Məqsədlərinə çatmaq üçün daşı daş üstə qoymayıb, insanların kütləvi məhvinə imza atıb.
Bəs Ermənistan Birinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrinə görə beynəlxalq tribunala çıxarılıbmı? Əsla. Əksinə, daim ona dəstək verilib, müharibədəki cani əməllərinə və Xocalı soyqırımının müəllifi olmasına göz yumulub.
Üstəgəl, Ermənistan Azərbaycanın mədəni, dini, tarixi irsinə də qənim kəsilib, müharibə zamanı məscidləri, dini abidələri, qəbirləri məhv edib. Ancaq dünyanın mədəniyyət sferasının funksioneri olan UNESCO Azərbaycana məxsus mədəni irsin məhvinə görə hərtərəfli araşdırma aparmayıb, Ermənistanın əməllərini təsnifatlandırmayıb.
Azərbaycan 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra da erməni vandalizminin mirasını göstərmək üçün UNESCO-nu regiona dəvət edib, amma bu təşkilat səsini çıxarmayıb.
Qısası, UNESCO ümumi ortaq dəyərlərə hörmət etmir, sivilizasiya düşmənlərinə qucaq açır, onları bəsləyir.
Bu, UNESCO missiyasının və fəaliyyətinin əsasını təşkil edən insan hüquqlarına riayət, qarşılıqlı hörmət prinsiplərini ayaq altında inildədir.
Qarabağdakı erməni vandalizminə kor olan UNESCO indi Ukrayna üçün gün ağlayır. Təşkilatın baş direktoru Odre Azule Kiyevə səfər edərək münaqişələrdəki müharibə cinayətlərinə ayrı-seçkiliklə yanaşıldığını göstərmiş oldu.
Düzü, heç inandırıcı gəlmir ki, UNESCO Ukraynaya gün ağlayır, bunu mübahisələndirmək ayrı mövzudur.
Yaxşı, hər şeyi bir kənara qoyaq, məsələ Rusiyadırsa, bəs beynəlxalq birlik SSRİ-nin didilməsi ərəfəsində milli qırğınlar törədən Mixail Qorbaçova niyə Nobel Sülh mükafatı verilməsini alqışladı?
Məgər bu qırğınların baiskarı və müəllifi Moskva deyildimi?
Hələ o da yaddan çıxmayıb ki, Ermənistan Birinci Qarabağ müharibəsindəki qanlı əməllərini Rusiyadan dəstək almaqla həyata keçirib.
Bəs buna görə Rusiya mühakimə olundumu? Xeyr...
Aqşin Kərimov - DİA.AZ
5-ci ilə qədəm qoyulan gün bircə gün də olsa məhkəmə sistemində işləməyən şəxs Ali Məhkəmənin sədri postuna addımladı
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Məhkəmə- hüquq sistemində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında” 03.04.2019 -cu il tarixli 604 saylı Fərmanının qəbulundan 4 il keçdi. Bəs məcburi icra edilməli olan fərmanın icrası nə yerdədir? Ali Məhkəmənin sədri Ramiz Rzayevin yaş həddi ilə bağlı “nəvələri ilə oynamağa getməsindən” özgə bir önəmli dəyişiklik hiss olunmur. Dünən - Fərmanın qəbul olunduğu 03 apreldə MM-in hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin iclasında bircə gün də olsa məhkəmə sistemində çalışmayan şəxsin Ali Məhkəmənin hakimliyinə tövsiyə edilməsi və bugünkü plenar iclasda hakim təyin olunması məhkəmə - hüquq sistemində islahatların necə dərinləşdirilməsini ortaya qoyur. Amma biz nə edə bilərik, böyük Füzuli demiş, “hökm onun hökmüdür, fərman onun fərmanıdır”!
Biz onu deyə bilərik ki, digər normativ hüquqi aktların icra olunmadığı kimi, Prezidentin 4 il qabaq imzaladığı normativ hüquqi akt fərman da kağız üzərində “icra olunub”. “Dərinləşən” qeyri-prosessual münasibətlər, on illərdir məhkəmə qərarlarının icra olunmaması, Prezidentin yanındakıların məhkəmə hakimiyyətini notariat kontoruna çevirmələri “islahatıdır”. Məhkəmə hakimiyyətini ədliyyə, icra, məhkəmə məmurlarının, məhkəmənin texniki işçilərinin könüllü girovluğundan qurtarmaq gerçək islahat olardı. Təsəvvür edin, sıradan bir icra məmuru, məsləhətçi, vəkil bu boyda məhkəmə - hüquq sistemini “barmağına dolayıb”, bu “dolanışıqdan” hakimiyyətin müstəqil qolu elə şad olur ki, prosessual hüquq da yaddan çıxır, maddi hüquq da.
Oxuyanları çox yormadan Prezidentin 03.04.2019 tarixli Fərmanının 6-cı bəndi ilə Ali Məhkəməyə tövsiyə edilən məhkəmələrdə hüquqi məsələlərin həllinə yanaşmanın sabitliyini təmin etmək məqsədilə vahid məhkəmə təcrübəsinin formalaşdırılması üçün görülən tədbirlərə baxaq . Heç bir tədbir görülməyib. Məhkəmə təcrübəsinin vahidliyi prinsipi eyni xarakterli işlərə baxılmasının vahid mexanizmini doğrulayır. Bakı -Şəki İnzibati Məhkəmələri, apellyasiya instansiyaları, hətta Ali Məhkəmənin özü, hətta Konstitusiya Məhkəməsinin özü isə DİN-in keçmiş saxta vəkili və nümayəndəsi Əlirza Həbilovun qeyri-prosessual basqısı ilə 4 il qabaq qəbul edilməyən saxta qərardadı (??) hüquqi presedent kimi məhkəmə - hüquq sisteminin normativ hüquqi aktı kimi qüvvəyə mindirib. Bu saxta qərardadın məhkəmə təcrübəsinin vahidliyi prinsipinə zidd olaraq hələ də Konstitusiya aktı kimi yalnız Qarabağ əlillərinə aidliyi sürür. Qarabağ əlil(lər)inin mübahisə predmetinə toxunmayan qərardaddan şikayət hüququna, eyni predmet üzrə yenidən iddia qaldırmaq hüququna qadağa qoyulub. Belə məhkəmə təcrübəsinin vahidliyi prinsipi olar?
Fərmanın 7-ci bəndi ilə Ədliyyə Nazirliyinə tapşırılan məhkəmə qərarlarının icrasının vaxtında təmin edilməsi , “Elektron icra” informasiya sisteminin tətbiqi ,icra məmurlarının süründürməçilik və digər sui-istifadə hallarına yol vermələrinin qarşısının alınması üçün tədbirlər görülməsinə də əməl edilməyib. Təsəvvür edin, Prezidentin, 1-ci vitse-prezidentin tapşırığına icra baş idarəsinin məsləhətçisi cavab verir! (?) Belədə hansı məhkəmə - hüquq islahatından danışmaq olar? Ədliyyə Nazirliyi fərmanın 7.3 bəndinə əməl edərək alternativ icra mexanizmləri, o cümlədən icranın özəl qurumlara həvalə edilməsi ilə bağlı beynəlxalq təcrübəni öyrənib, Azərbaycan Respublikasında tətbiqinin mümkünlüyünə dair Prezidentə məlumat veribmi? Bilinmir, onlarla illərdir məhkəmə qərarlarının icrası nəinki gerçəkləşir, əksinə, icraya elə Ədliyyə Nazirliyinin, icra baş idarəsinin məsləhətçilərinin qeyri-prosessual göstərişi ilə qadağa qoyulur. Hətta iş üzrə tələbkara icranı tələb etdiyinə görə saxta cinayət işi sifariş edilməsi, işgəncə verilməsi faktı var. Beynəlxalq təcrübə beynəlxalq məhkəməyə üz tutmağı diqtə edir.
Prezident aktının 8-ci bəndində baş prokurora dövlət ittihamının müdafiəsi və protest verilməsinin keyfiyyətinin artırılması üçün tədbirlər görmək tövsiyə edilib. Yəqin buna əməl edilər.
Vəkillər Kollegiyasına Fərmanın 9-cu bəndi ilə verilən tövsiyəyə - vəkillərin həkimlərlə və cinayət təqibini həyata keçirən orqanların əməkdaşları ilə qeyri-prosessual münasibətə yol vermələrinin qarşısının alınması üçün tədbirlərin gücləndirilməsi - əməl edilməməsi də göz qabağındadır . Vəkillərin başlıca işi elə pullu müştərilərin göstərişi ilə qeyri-prosessual münasibətə girməkdir. Hazırda “MTN işi”ndə vəkilin yarım milyonluq qeyri-prosessual münasibətdən həbsə düşməsi bunun sübutudur. Vəkillərin dövlət orqanlarına vəkillik etmələri, hətta onların səlahiyyətli nümayəndələri olmaları qeyri-rəsmi və qeyri – prosessual qaydada sürür. Hakimlər isə buna qeyri-prosessual basqı altında susur. Bircə fakt :12.12.2022-ci il tarixli Bakı İnzibati Məhkəməsinin iclasında hakim Orxan Həsənov DİN-in “vəkili” Əlirza Həbilovun nümayəndəsi Orxan Babayevin etibarnaməsini , DİN başçısı ilə müqaviləsini, tələb edilsə də, göstərmədi. İnzibati hüquq sahəsində ixtisaslaşmayan 3 ilin vəkili ilə DİN başçısının müqavilə bağlaması mümkün deyil. Deməli, DİN-in keçmiş saxta vəkili və nümayəndəsi Əlirza Həbilov özü DİN -in adından Orxan Babayevi vəkil edib!(?) Vəkillər Kollegiyası Prezidentin tövsiyəsinə niyə əməl etmir? Onu da vurğulayaq ki, Əlirza Həbilov indi də Bakı Apellyasiya Məhkəməsinə qeyri-prosessual sifariş verib ki şikayəti mümkün saymasın ; guya şikayət vaxtında verilməyib.
Nə isə, 4 il qabaqkı islahatların dərinləşdirilməsi fərmanından bir gün də olsa, məhkəmədə işləməyən şəxsin Ali Məhkəmənin sədri postuna gətirilməsi “islahatı” çıxdı. Görək, daha hansı islahatlarla heyrətlənəcəyik? Daha bizdə, eldə deyildiyi kimi, issahat – islahat qalmadı. ..
Məğrur Bədəlsoy
Teref.az
Azərbaycan ordusu son əməliyyatlarla Şuşanın Rusiya sülhməramlılarının nəzarəti altında qalan iki kəndinə Allahqulular və Zamanpəyəsinə nəzarəti bərpa edib.
Şuşanın Böyük və Kiçik Qaladərəsi kəndləri, eləcə də Turşsu kəndində hələ də ermənilər qalır. Müharibədən sonra Laçın dəhlizinin köhnə marşrutu üzərində yerləşən bu kəndlər rusların nəzarət zonasında qaldı və ermənilərin müəyyən hissəsi oradan çıxmadı.
Misal üçün, Turşsu kəndində 25 evdə 73 erməni yaşayır. Xankəndi-Xəlfəli-Turşsu yolunun ordumuz tərəfindən nəzarətə götürülməsindən sonra bu kəndlərin Xankəndindəki separatçılarla əlaqəsi bağlanıb.
Turşsu kəndindəki qondarma icma rəhbəri Qaqik Nəsibyan deyir ki, Xankəndi ilə yolları tam bağlandığı üçün onlara ərzaq Gorusdan gəlir.
Bundan belə nəticə çıxr ki, ya Ermənistanın Qarabağa hansısa gizli yolla keçid imkanı hələ də qalır, ya da ruslar ərzağı Gorusdan gətirirlər.
Hər iki halda proses Azərbaycanın nəzarətindən kənarda baş verir.
Və “ərzaq” adı altında Azərbaycan ərazisinə hansısa hərbi yüklərin daşındığı da istisna deyil və bunun belə olmadığına heç kim zəmanət verə bilməz.
Asif Nərimanlı
Teref.az
İslam pərdəsi altında gizlənən İran bu gün təkcə Azərbaycana deyil, ümumiyyətlə, dünyada yaşayan iki milyarda yaxın müsəlman aləmində ciddi problemlər yaradır.
TEREF.AZ bildirir ki, bunu “Ölkə.Az”a açıqlamasında deputat Məlahət İbrahimqızı deyib.
O, təəssüflə bildirib ki, Azərbaycan müstəqillik qazandığı ilk illərdən İranla apardığı iki və çoxtərəfli əməkdaşlıqda qonşu ölkədən qeyri-səmimilik, son illərdə isə riyakarlıq, hətta düşmən mövqeyin şahidi olmuşuq.
“44 günlük Vətən müharibəsi zamanı İran özünün ikiüzlü və ölkəmizə qarşı tam düşmən mövqeyi ilə təcavüzkar Ermənistanın yanında oldu. Bir müsəlman ölkəi olaraq həmrəylik göstərib, Azərbaycanın yanında olmaq əvəzinə, İranın ölkəmizə qarşı sərhədlərimizdə təhdid xarakterli hərbi təlimlərdən tutmuş terror aktları törədilməsinədək hər cürə pislikləri etdi”, - o qeyd edib.
Deputat əlavə edib ki, dəfələrlə törətmək istədikləri əməliyyatları ifşa olunsa da, bu çirkin əməliyyatları davam etdirməkdədirlər: “Hüquq-mühafizə orqanlarının keçirdikləri əməliyyat nəticəsində dəfələrlə fars-molla rejiminə xidmət edən casus şəbəkələri ifşa olunsa da, İran ölkəmizdə və bölgəmizdə sabitliyi pozaraq xaos yaratmaq niyyətindən əl çəkmir ki, çəkmir.
Son aylarda ardıcıl həyata keçirilən əməliyyat nəticəsində İranın xüsusi xidmət orqanlarına casusluq edən agentlər saxlanılaraq ifşa edilib, edilir və bu proses davam etməkdədir. İstintaq zamanı məlum olur ki, həmin şəxslər ölkəmizdə kök salmış İranın casus şəbəkələrinin xüsusi xidmət orqanlarının tapşırığı ilə fəaliyyət göstərirlər. Bu agentlər bir neçə istiqamətdə Azərbaycana qarşı fərqli təxribat törətməyə çalışırlar.
Bu molla rejimi anlamır ki, Azərbaycan müzəffər bir xalqdır. Onun Müzəffər Ali Baş Komandanı və qalib Ordusu var. Azərbaycanla heç bir diktə dili ilə danışa bilməz”.
O əlavə edib ki, aparılan kəşfiyyat araşdırmaları nticəsində rəsmi Tehran rejiminin Azərbaycanda casus şəbəkələrini genişləndirmək üçün külli miqdarda vəsait xərcləyib: “Məqsəd agent şəbəkəsi vasitəsilə öz çirkin və məkrli niyyətlərini həyata keçirmək, ölkədə qarışıqlıq, dini zəmində münaqişələr yaratmaqdır, dövlətçiliymizə zərbə vurub, məhv etməkdir. İranın ölkəmizə qarşı düşmən mövqeyi bununla bitmir. İran narkotik qaçaqmalıçılığı hallarındanda istifadə etməklə vətəndaşlarımızı şantaj edərək öz casusuna çevirirlər.
Bu gün ölkəmizin hüquq-mühafizə orqanları İranın Azərbaycandakı casus şəbəkəsinin tamamilə zərərsizləşdirilməsi üçün çox prinsipial mövqe göstərməklə çox önəmli nəticələr əldə etməkdədir. Hesab edirəm ki, molla rejiminin mahiyyəti elə erməni faşizmi ilə eynidir. Sadəcə, İran bunu islam pərdəsi altında edir. Son olaraq qeyd etmək istərdim ki, Tehran rejiminin məkrli planın ifşa olunmasında dövlət qurumları ilə yanaşı, vətəndaş cəmiyyəti, insanlarımız da ayıq-sayıq olmalıdır. Birgə səyimiz nəticəsində İranın çirkin əməllərinə son qoyulacaqdır”.
Rəsmi İrəvanın hərbi-siyasi təxribatlarının mümkün nəticələri Ermənistan cəmiyyətində də müəyyən təxminlərə yol açmağa başlayıb, baş verənlərə siyasi məntiq üzərindən yanaşanlar ölkənin əsas düşməninin kənarda olmadığını tədricən anlayırlar... Baş nazir Nikol Paşinyanın həyat yoldaşı Anna Akopyanın "11 min hərbçi fərarilik etmişdi" etirafına baxmayaraq, Ermənistan cəmiyyətində reallığa yaxınlaşma prosesi gecikərsə, erməni politoloqun bu ölkənin yox olacağı ilə bağlı son proqnozu doğrula bilər...
Cənubi Qafqaz olduqca təhlükəli tarixi mərhələdən keçir. Bu regionda dünya nəhənglərinin geopolitik maraqları kəskin şəkildə toqquşur. Belə qlobal qarşıdurma isə öz növbəsində regional hərbi-siyasi gərginliyin ən yüksək həddə çatmasına səbəb olub. Və dünya nəhənglərinin regional qarşıdurmasında "geopolitik alət" rolunda çıxış edən Ermənistanın hərbi təxribatları Cənubi Qafqazda yeni savaş təhlükəsini daha da artırır.
Maraqlıdır ki, "Fitch Ratings" agentliyi Cənubi Qafqazda yeni savaş ehtimalını qətiyyən istisna etmir. Agentlik hesab edir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında yeni hərbi toqquşmalar tamamilə mümkün variantlardan biri kimi indi daha çox aktualdır. Bu qurumun qənaətinə görə, geopolitik situasiyanın savaşa doğru istiqamətlənməsi ötən ilin əvvəllərindən üzü bəri davam edir. Bununla belə, Fitch Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalana və münasibətlərin normallaşması üzərindən iqtisadi-ticari əməkdaşlığa yönələ biləcəyini də istisna etmir.
Təbii ki, hərbi-siyasi gərginliyin yüksəlməsində regionda maraqları olan beynəlxalq oyunçuların da inkaredilməz rolu olmamış deyil. Hər halda, Avropa Birliyinin mülki missiyasının Ermənistana gəlişindən sonra rəsmi İrəvanın daha çox hərbi təxribatlara əl atdığı və sülh prosesindən uzaqlaşmağa can atdığı da inkaredilməz reallıqdır. Hətta son vaxtlar Avropa Birliyinin Ermənistandakı missiyasının rəhbəri Markus Ritter də təxribatçı açıqlamalarla geopolitik vəziyyəti daha da gərginləşdirir.
Məsələ ondadır ki, Markus Ritter “Azərbaycanın yaz aylarında hücuma hazırlaşdığının Ermənistan tərəfindən iddia edildiyini”, “belə bir hücum olmayacağı təqdirdə, bunun AB missiyasının uğuru olacağını” iddia etmişdi. Bu, avropalı müşahidəçilərin özlərini regionda sülhün qarantı, hətta Ermənistanın xilaskarı kimi təqdim etmək cəhdindən başqa bir şey deyil. Və regionda sülhün möhkəmlənməsinə deyil, əksinə, qarşılıqlı etimadın yoxa çıxmasına xidmət edir.
Avropa Birliyinin missiyası Ermənistanı Azərbaycandan qorumaq deyil. Bu missiya indiki situasiyada sülh prosesinin ön plana çıxmasına dəstək vermək üçün Ermənistana göndərilib. Ancaq müşahidələr göstərir ki, bu missiya daha çox rəsmi İrəvanın təqdim etdiyi yalan məlumatları öz fəaliyyətinin təməlinə yerləşdirib. Və bu baxımdan, sülhə deyil, yeni savaşın başlanmasına səbəb ola biləcək mövqedən çıxış edir.
Ancaq regionda yeni savaşın baş verəcəyi təqdirdə, Avropa Birliyi də daxil olmaqla, rəsmi İrəvanın heç bir xarici himayədarı Ermənistanı qoruya bilməz. Birincisi, rəsmi İrəvanın xarici himayədarlara güvənərək, regionda hərbi-siyasi təxribatlar törətməsinə uzun müddət səbr göstərilməz. Bu, əvvəl-axır müharibə ehtimalını reallığa çevirə bilər. Və Ermənistanı yeni hərbi toqquşmalardan qorumaq o qədər də asan olmayacaq.
Məsələ ondadır ki, Ermənistanı müdafiə etmək üçün onun əvəzindən döyüş meydanında savaşmaq lazımdır. Ermənistan ordusu savaşmaq qabiliyyətində deyil. Çünki bu ölkənin ordusunun hərbçiləri savaş meydanından qaçmağa daha vərdişlidirlər. Rəsmi İrəvan da müttəfiqliyi və tərəfdaşlığı yalnız başqa ölkələrin Ermənistanın əvəzinə savaşmasının vacibliyi ilə paralelləşdirir.
Vaxtilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 44 günlük savaş dövründə Ermənistan ordusundan 10 min nəfərdən çox hərbçinin döyüş meydanından qaçaraq, fərrarilik etdiyini vurğulamışdı. Rəsmi Bakı Ermənistan ordusunda olan vəziyyəti, əhval-ruhiyyəni, onu döyüş qabiliyyətini bu ölkənin hərbi-siyasi rəhbərliyindən daha yaxşı bilir. Son vaxtlar Ermənistan ordusuna qadınların cəlb edilməsi də bu ölkənin yeni hərbi əməliyyatlara duruş gətirmək potensialının hansı səviyyədə olduğunu göstərir.
Nəhayət, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın həyat yoldaşı Anna Akopyanın açıqlamaları növbəti savaşın nəticələrini əvvəlcədən təxmin etmək imkanları verir: “Biz reallığı gizlədərək yüksək pafoslu sözlər deməyi sevirik, amma reallıq budur ki, 44 günlük müharibədə 11 min nəfər fərrarimiz vardı. Mən bir qadın olaraq, özüm dəstə yaratmaq qərarına gəldim ki, kişilər buna böyük ehtiyac olduğunu görsünlər. Görsünlər ki, silahlı dəstələr yaradıb, öz vəzifələrini yerinə yetirməyə gedənlər qadınlardır. Kişilərin buna reaksiyası yaxşı olmadı, kişilərimiz buna qoşulmadı".
Ermənistan cəmiyyəti erməni baş nazirin həyat yoldaşının dediklərinə diqqətlə yanaşmalıdır. Çünki bu, Azərbaycanın siyasi dairələrindən verilən açıqlama deyil. Ermənistanda ən məlumatlı siyasi persona hesab edilən baş nazir Nikol Paşinyanın xanımıdır. Yəqin ki, o, bu məlumatı öz ərindən eşidib və Ermənistan Anna Akopyanın dediklərinə tamamilə etibar edə bilərlər. Halbuki, bu məlumatlar rəsmi Bakının iddialarını eynilə təsdiq edir.
Ona görə də, rəsmi İrəvanın hazırda hərbi-siyasi təxribatlar törətməsi, regionda dünya nəhənglərinin maraqları arasında geopolitik alətə çevrilməsi əslində, Ermənistana qarşı real təhlükədir. Çünki Ermənistan ordusu ölkəni qorumaq qabiliyyətindən çox-çox uzaqdır. Xarici himayədarlar Ermənistan ordusunun əvəzindən savaşmaq niyyətində deyil. Və belə vəziyyətdə yeni savaşa səbəb vermək Ermənistanın mövcudluğunu riskə atmaq deməkdir.
Bu reallığı Ermənistanda anlayanlar isə az da olsa, mövcuddur. Erməni politoloq Alen Qevondyan hesab edir ki, Ermənistan ərazisi qonşu ölkələr arasında bölüşdürülə bilər. Onun fikrincə, rəsmi İrəvan Ermənistanı region dövlətlərinə qarşı alətə çevirib. Belə vəziyyət isə Ermənistanın gələcək perspektivləri yalnız ən təhlükəli proqnozlara əsas verir. Və belə davam edərsə, Ermənistanın mövcudluğu yaxın gələcəkdə ciddi suallar doğuracaq.
Erməni politoloq hesab edir ki, məhz rəsmi İrəvanın davranışları regiondakı ölkələri Ermənistanın real düşməninə çevirir: "İndi regionda ciddi problemlər yaradan Ermənistanın mövcudluğu qonşu ölkələrin milli təhlükəsizlik maraqlarına ziddir. Ona görə də, böyük ehtimalla Ermənistan siyasi anlamda, hətta ərazi baxımından belə, qonşu ölkələr arasında bölüşdürülə bilər. Qərb və Rusiya isə Ermənistana yardım etməyəcək, vəziyyəti gərginləşdirib, kənara çəkiləcək".
Erməni politoloq Alen Qevondyan rəsmi İrəvan reallıqdan uzaq maksimalizmdən əl çəkməsə, bütün bunlar qaçılmaz olacaq: "Ehtimal edirəm ki, Ermənistanın bəzi bölgələri region dövlətlərinin ortaq idarəçiliyi altına düşəcək. Ermənistan adlı dövlətdən demək olar ki, heç nə qalmayacaq. Bütün bunlar rəsmi İrəvanın yürütdüyü təhlükəli daxili və xarici siyasətin doğurduğu nəticələrdir".
Göründüyü kimi, rəsmi İrəvanın hərbi-siyasi təxribatlarının mümkün nəticələri Ermənistan cəmiyyətində müəyyən təxminlərə yol açmağa başlayıb. Baş verənlərə siyasi məntiq üzərindən yanaşanlar Ermənistanın əsas düşməninin kənarda olmadığını tədricən anlayırlar. Və belə vəziyyətdə Ermənistan cəmiyyətində reallığa yaxınlaşma prosesi gecikərsə, erməni politoloqun proqnozu doğrula bilər.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu
Bakı-Tehran xəttindəki gərginlik və İranın atdığı addımlar Təbrizdə Baş konsulluğumuzun təhlükədə olduğu məsələsini aktuallaşdırır.
Hələ səfirliyimizə edilən terror aktından sonra İran ekspert cameəsi üzərindən “Təbrizdəki konsulluğun ziyanlı hərəkətlərinin təfərrüatlarını bilirik” iddiasını gündəmə gətirir, bununla Bakının Arazın o tayındakı soydaşlarımıza bu platformada dəstək verdiyinə işarə vururdu.
Azərbaycanın İsraildə səfirlik açmasından sonra konsulluğumuz yenidən hədəfə götürüldü: rəsmi Bakının bu addımına etiraz olaraq, Tehran rejimi Təbirzdəki konsulluğun qarşısında “bağlansın” tələbi ilə aksiya təşkil etdi; ekspertlərinin dili ilə konsulluğu “şeytan yuvası” adlandırdı (Reza Abbasi “Şeytan yuvasını bağlayın...” çağırışı edib).
Aksiyanın məqsədi “Azərbaycanı Təbrizdə də istəmirlər” görüntüsü yaratmaqdır. Lakin burada digər səbəbi də var: konsulluğu Cənubi Azərbaycandakı soydaşlarımızla rəsmi Bakı arasında qeyri-rəsmi “bağ” olaraq görürlər və bunu qoparmaq istəyirlər.
Tehran rejimi konsulluğu bağlamaq məqsədilə hansı addımı ata bilər?
Birincisi, səfirliymizə qarşı törədilən terror ssenarisinin təkrarlana biləcəyi istisna edilməməlidir.
İkincisi, konsulluğumuzu “xarici qüvvələrin İranda iğtişaşlar törətmək planının icrası üçün istifadə edilən mərkəz” kimi təqdim edə bilərlər: ekspertlər üzərindən “şeytan yuvası” adlandırılması da bu ehtimalı ön plana çıxarır və İran bundan Arazın o tayındakı soydaşlarımız arasında “Azərbaycanı düşmən kimi” göstərmək, eləcə də bu addımına legitimlik qazandırmaq üçün istifadə edə bilər.
Asif Nərimanlı
Teref.az
Məhərrəm Zülfüqarlı: “Əslində belə sərsəm açıqlamalar qarşıdurmalara zəmin yaratmağa xidmət edir”
Bu günlərdə Avropa İttifaqının (Aİ) Ermənistandakı missiyasının rəhbəri Markus Ritter səlahiyyətlərini aşacaq bir açıqlama ilə çıxış edib və onun bu fikirləri birmənalı qarşılanmayıb.
M.Ritter iddia edib ki, Azərbaycan yazda Ermənistana hücum etməsə, bu, Aİ-nin monitorinq missiyasının uğur qazanması anlamına gələcək: “Bir çox erməni əmindir ki, yazda Azərbaycan hücuma başlayacaq. Əgər bu baş verməsə, o zaman bizim missiyamız uğurlu olacaq”.
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi dərhal buna münasibət bildirərək Aİ təmsilçisinin belə məsulyətsiz açıqlama ilə çıxış etməsini qınadı: “Aİ Missiyası rəhbərinin Ermənistan tərəfinin yalan və böhtan dolu iddialarını əsas tutaraq, guya Azərbaycanın hər hansı bir hücuma hazırlaşdığı barədə fikirlər səsləndirməsini, Aİ Missiyasının əsas vəzifəsinin “Ermənistanı Azərbaycandan qorumaq” kimi təqdim etməsini qətiyyətlə qınayırıq”.
Bu arada Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova da M.Rittenin bu yanaşmasını sərt tənqid edib: “Missiyanın rəhbəri Markus Ritterin bəyanatları Aİ-nin regiondakı niyyət və hərəkətlərinin dağıdıcılığını təsdiqləyir. Heç vaxt nizamlanmaya vasitəçilik etməyən, heç vaxt əlavə dəyər gətirməyən, praktiki nəticə əldə etməyənləri eşitmək çox da vacib deyil. Üstəlik, Brüsseldə onlar Ermənistanla Azərbaycan arasında etimadın yaradılmasında və mövqelərin yaxınlaşmasında maraqlı deyillər”.
“Bu baxımdan Rusiyanın da bunu pisləməsi müsbət haldır”
Məsələyə münasibət bildirən AVCİYA-nın vitse-prezidenti, professor Məhərrəm Zülfüqarlının fikrincə, belə məsuliyyətsiz açıqlamalar regionda sabitliyə xidmət etmir: “Əksinə, yeni qarşıdurmalara şərait yaradır. 1988-ci ildə erməni separatizmi baş qaldırandan sonra Cənubi Qafqazda maraqlı oyunçular çoxdur. Xüsusən də xaricdən olan qüvvələrin timsalında bu özünü daha çox göstərir. Əvvəl biz bunu görmürdüksə, amma 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra belə oyunlar özünü daha çöx göstərməyə başladı. Əsasən də Fransanın timsalında. Məlum oldu ki, Fransa bilavasitə erməni separatizminə himayədarlıq edirmiş. İndi Avropa İttifaqında aparıcı olan dövlətlər Almaniya və Fransadır. Fransanın canfəşanlığı özünü biruzə verir və Avroittifaqın rəhbər strukturlarında fransızlar güclü təsirə malikdilər. Əfsuslar olsun ki, onların bu oyunlarına Almaniya da ortaq olur. Məlum olduğu kimi, Aİ-nin Ermənistan sərhədindəki missiyasında almanlar da təmsil olunur. M.Ritten də Almaniyanı təmsil edir. Aİ təmsilçiləri hesab edirlər ki, Rusiya Ukraynada zəifləyir və bu da onlara Cənubi Qafqazda təsir imkanlarını genişləndirməyə imkan verir. Ona görə də Aİ-nin Monitorinq Missiyası bu cür sərsəm bəyanatlar verməklə, guya sülhpərvər siyasət yeridir. Əslində belə sərsəm açıqlamalar qarşıdurmalara zəmin yaratmağa xidmət edir. Bu baxımdan Rusiyanın da bunu pisləməsi müsbət haldır. Azərbaycan Ermənistana hücum etmək niyyətində deyil. Azərbaycan regionda sabitliyin yaranmasında maraqlıdır. Ona görə də M.Rittenin səsləndirdiyi sərsəm fikirlərin heç bir əsası yoxdur”.
Vidadi ORDAHALLI
"İsraildə Azərbaycan səfirliyinin açılmasına Iran XİN bu gün münasibət bildirib: Azərbaycan və İsrail xarici işlər nazirlərinin görüşündə səsləndirilən fikirlərlə bağlı Azərbaycandan izahat tələb edirik. İsrail Azərbaycan ərazisini İranın milli təhlükəsizliyinə təhdid halına gətirir. Bunu şiddətlə qınayırıq. Bir çox mərkəzlərin müharibə ehtimallarını qiymətləndirərkən o qədər də ciddi konfrantasiya olması qənaətini bölüşmürük".
TEREF.AZ bildirir ki, bunu "Sherg.az"a Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin mətbuat xidmətinin rəhbəri, beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert Əziz Əlibəyli bildirib. O qeyd edib ki, birbaşa hərbi münaqişə ehtimalı az olsa da, İran-Azərbaycan gərginliyi artmağa hazırdır:
“Çünki Tehran Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münaqişədə Rusiyanın buraxdığı boşluğu doldurmağa çalışır və regionda qüvvələr balansını dəyişdirir. İran və Azərbaycan arasında potensial hərbi münaqişə ilə bağlı narahatlıqlar birincinin Ermənistanla davam edən münaqişədə artan iştirakı fonunda çoxalır. Oktyabrın sonunda İran (2020-ci ildə) Ermənistan və Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağ müharibəsi başa çatdıqda İran-Azərbaycan sərhədində ikinci dəfə hərbi təlimlər keçirməyə başlayıb. Bu təlimlərin keçirilməsi ilə bağlı qərarla da İranın Ermənistanla siyasi və hərbi zəmində artan ittifaqı olub ki, bu da son həftələrdə Tehran və Azərbaycan arasında gərginliyin artmasına səbəb olub. Yanvarın 29-da Azərbaycan səfirliyinin əməkdaşlarına və onların ailə üzvlərinə silahlı şəxsin hücumu və səfirlikdə üç nəfərin güllələməsindən iki gün sonra İrandan təxliyə edib. Bakı bu hadisənin terror hücumu olduğunu deyir, İranın bu apardığı “anti-Azərbaycan kampaniyası” ilə təşviq edildiyini açqlayır və İranı səfirliyin təhlükəsizliyini lazımi şəkildə təmin etməməkdə günahlandırır. Hətta yanvarın 31-də Azərbaycan daha sonra iki ölkə arasında “qeyri-sabit vəziyyət” adlandırdığı üçün öz vətəndaşlarını İrana səfərdən çəkinməyə çağıran xəbərdarlığı etdi. İran isə təcavüzkarın görüntülərini yayımlayıb və bildirib ki, o, həyat yoldaşının səfirlikdə girov saxlandığına etirazını bildirir. Yəni İran hücumun heç bir siyasi motivi olmadığını və bunun ikitərəfli əlaqələrə xələl gətirməyəcəyini iddia edir.
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev 2022-ci il noyabrın 25-də “millətimizin bir hissəsi” adlandırdığı, əsasən etnik azərbaycanlılardan ibarət olan İranın şimalında İrana görə separatçı hərəkatın baş verəcəyinə işarə vurub və İranın qorxusunu artırıb. Bütün bu proseslər Moskvanın diqqətini və resurslarını Ukraynaya yönəltdiyi bir vaxtda Rusiyanın regional hegemon güc kimi ənənəvi rolundan geri çəkildiyi bir vaxta təsadüf edir.
2020-ci ildə müharibə başa çatdıqdan sonra Ermənistan və Azərbaycanda dislokasiya olunmuş Rusiya sülhməramlıları iki ölkə arasında atışmalara müdaxilə etməkdən imtina ediblər.
Yaxın tarixdə regionun ən diqqətçəkən iki geosiyasi oyunçusu -Türkiyə və Rusiya olub. Türkiyənin Azərbaycanla sıx siyasi əlaqələrlə yanaşı, güclü etnik, mədəni və dil bağları var. Rusiya (Sovet dövründə həm Ermənistan, həm də Azərbaycana nəzarət edən) əvvəllər iki regional rəqib arasında əsas vasitəçi rolunu oynayıb.
Bununla belə, Moskvanın Ermənistanla rəsmi şəkildə Avrasiya İqtisadi İttifaqına (bəzi postsovet ölkələrinin iqtisadi birliyi) və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (NATO-nun Rusiya versiyası) ortaq üzvlüyü vasitəsilə daha yaxın əlaqələri var. Lakin Rusiyanın Ukraynada davam edən müharibəsi ilə diqqətinin yayındığı bir vaxtda İranın Türkiyə və Azərbaycana qarşı aktiv rol alması aydın oldu”.
Ekspert qeyd edib ki, Mübahisəli Zəngəzur dəhlizi ətrafında aparılan danışıqların nəticəsi Azərbaycan, Ermənistan və İran arasında gərginliyin azalıb-yatırılmayacağını müəyyən etmək üçün əsas rol oynayacaq:
“Dəhliz İran-Ermənistan sərhədi boyunca Ermənistan ərazisindən keçməklə materik Azərbaycanı muxtar Naxçıvan anklavı ilə (başqa şəkildə ölkənin qalan hissəsindən Cənubi Ermənistan tərəfindən ayrılır) birləşdirəcək. Bakı dəhlizin yaradılmasını qətiyyətlə dəstəkləyir. Çünki o, materik Azərbaycanı Naxçıvanın şimal sərhədi vasitəsilə birbaşa Türkiyə ilə birləşdirəcək. Türkiyə də eyni səbəbdən Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasını dəstəkləyir. Ermənistan isə razi suverenliyinə birbaşa zərbə vuracağından ehtiyat etdiyi üçün dəhlizin yaradılmasına qarşı çıxır. Ona görə də Ermənistan yeni yol əlaqələrinin təmin edilməsini, eləcə də əvəzində materik Azərbaycanla Naxçıvan arasında sovet dövründən qalan dəmir yolu xəttinin yenidən açılmasını təklif edib. Lakin Azərbaycan bu alternativləri qəbul etməyib. Ermənistan və Azərbaycan mövqelərini dəyişməsələr, hərbi eskalasiya ehtimalı artacaq. Rəsmi Tehran da həmçinin dəhlizin yaradılmasının qəti əleyhinədir. Ona görə ki, bu, digər ölkələrin Naxçıvandan Azərbaycana, Xəzər dənizi və Mərkəzi Asiyaya yüklərin və insanların daşınmasında İrandan asılılığını azaldar. Bundan əlavə, İran iddia edir ki, dəhliz İranın Avrasiya İqtisadi Birliyi üzvləri və onun ən mühüm iqtisadi tərəfdaşlarından biri olan Rusiyaya quru çıxışını kəsəcək. Cənub qonşumuzun bu məsələdə Azərbaycana qarşı çıxması isə regional gərginliyi daha da artırır.
Ə.Əlibəylinin sözlərinə görə, Bakı və Tehran İranın etnik azərbaycanlı və ya türk icmasının mübahisəli statusu ilə bağlı da fikir ayrılığına malikdir:
“İranın özündə azərbaycanlı separatçı siyasi partiyalar olmasa da, Azərbaycandan fəaliyyət göstərən bəzi qruplar İran azərbaycanlılarını təmsil etdiklərini iddia edərək Şimali İranda müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradılmasını müdafiə edirlər. Əvvəllər Azərbaycan Tehran əleyhinə separatçı hərəkata dəstək verə biləcəyi ilə bağlı bəyanatlar verməkdən çəkinirdi. Lakin 2022-ci ilin sentyabrında İranda kütləvi anti-hökumət etirazları başlayandan bəri Bakı İrandakı azərbaycanlıları “millətimizin bir parçası”, Şimali İranı isə “Güney Azərbaycan” adlandırmaqla ritorikanə zənginləşdirib. Siyasi dilin dəyişməsi göstərir ki, Bakı İran mövqeyini dəyişməzsə, şimalda potensial separatçı hərəkata dəstək verməklə hədələyə bilər. Xüsusən də İran Ermənistanı dəstəkləmək üçün hərbi müdaxilə edəcəyini tez-tez deməyə davam edərsə. 19-cu əsrə qədər Qacar imperiyasının tərkibində olan Azərbaycanın İranla dərin tarixi əlaqələri var. Bundan əlavə, İran və Azərbaycan dünyada şiələrin çoxluq təşkil etdiyi dörd ölkədən ikisidir. Azərbaycanlılar İranda ən böyük etnik azlıqdır (çoxluqdur) və İran Azərbaycanı regionunda etnik çoxluğu təşkil edir. Əslində İranda etnik azərbaycanlı sayı Azərbaycanın özündə olduğundan xeyli çoxdur. Bu, potensial əməkdaşlıq mənbəyi kimi görünsə də, cənub qonşumuzun yartımaz mövqeyi ucbatından münaqişə mənbəyinə çevrilib. İrandakı azərbaycanlılar öz dil və mədəni hüquqlarını daha da genişləndirmək istəsələr də, onlar İran cəmiyyətinə çox yaxşı inteqrasiya ediblər. həqiqətən də İranın ali dini lideri Ayətullah Əli Xamenei özü yarı azərbaycanlıdır”.
Ekspert əlavə edib ki, Azərbaycanın İranın əzəli düşməni olan İsraillə yaxın münasibətləri getdikcə daha açıq şəkildə ortaya çıxır:
“Azərbaycan və İsrail 1992-ci ildə diplomatik münasibətləri rəsmiləşdirəndən bəri sıx əlaqələr saxlayır. Lakin bu yaxınlarda daha çox rəng dəyişməyə başladı. Azərbaycan yanvarın 11-də İsrailə ilk səfirini təyin etdi – yəhudi dövlətində səfirlik açan ilk şiə ölkəsi olmaq planlarını elan etdi. İsrail isə enerji tələbatını ödəmək üçün böyük ölçüdə Azərbaycana güvənir və neft-qazın 48%-ni Azərbaycandan alır.
İran iddia edir ki, neft və qazdan başqa, Azərbaycan İsrailə kəşfiyyat məlumatları da ötürür. Bakı isə guya öz ərazisini İsrailin casus agentliyi Mossad üçün forpost kimi istifadə etməyə icazə verir. Guya enerji tədarükü, verilmiş kəşfiyyat dəstəyi müqabilində İsrail Azərbaycanı silah və hərbi texnologiyalarla təmin edir. Ümumiyyətlə İran İsrail və Azərbaycanın getdikcə daha sıx (və aşkar) siyasi, iqtisadi və hərbi əlaqələrini onun təhlükəsizliyinə və geosiyasi gücünə təhdid kimi görür. Xüsusən də nəzərə alsaq ki, hər iki ölkə İranın genişlənən regional təsirindən çox narahatdır. Noyabrın 26-da Azərbaycan prezidenti Əliyev ölkə parlamentinin İsraildə səfirliyin açılması ilə bağlı tarixi qərarını təsdiqləyib. Yanvarın 14-də İsrailin xarici işlər naziri Eli Koen azərbaycanlı həmkarını səfirlik açıldıqdan sonra ona baş çəkməyə dəvət edib.
2020-ci ildə İsrail ilə Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsi 200 milyon dollar təşkil edib. 2016-2020-ci illər arasında Azərbaycanın əsas silah idxalının 69%-i İsrailin payına düşüb.
2021-ci ilin oktyabrında İranın ali dini lideri Xamenei İsrailin Azərbaycanda “hərbi mövcudluğuna” görə xəbərdarlıq edib. Bu aydın ağırlaşdırıcı amillərə baxmayaraq, Azərbaycan və Ermənistan arasında növbəti silahlı münaqişə başlasa belə, 2023-cü ildə İran və Azərbaycan arasında birbaşa müharibənin baş verməsi ehtimalı azdır. Nə Azərbaycan, nə də İran bir-biri ilə müharibə etmək istəmir ki, bu da hər iki ölkəyə baha başa gələcək (müxtəlif səbəblərdən olsa da).
Azərbaycan isə qabaqcıl silahlara malikdir, ordusu İranın güclü ordusundan xeyli üstündür. Amma İran Ermənistan deyil və iki dövlət arasında faktiki müharibə edəcək balans yoxdur”.
Analitik vurğulayıb ki, İran, öz növbəsində, artıq daxildə və xaricdə üzləşdiyi böhranların üstünə başqa bir təhlükəsizlik böhranı yaratmamaq üçün çalışmalıdı:
“Azərbaycanla genişmiqyaslı hərbi münaqişə Tehranı Aminin ölümü ilə bağlı davam edən hökumət əleyhinə etirazlar fonunda artan daxili narazılığı cilovlamaqdan yayındıracaq. Belə bir müharibə həm də iranlıları (xüsusən də etnik azərbaycanlı olanları) qəzəbləndirə bilər ki, bu da siyasi dəyişiklik üçün artan çağırışları gücləndirməklə İran rejimi üçün daha böyük legitimlik böhranına yol aça bilər. Bundan əlavə, İran hazırda İsraillə gərginləşən “kölgə” münaqişəsinə fokuslanıb, bunu ən son yanvarın 28-də İsrailin İsfahandakı İran hərbi obyektinə şübhəli pilotsuz təyyarə hücumu sübut edir. Körfəz ölkələri ilə Bakının yaxşı münasibəti də Tehranı Azərbaycanla birbaşa hərbi münaqişəyə girməkdən daha da çəkindirir.
Türkiyə isə demək olar ki, İranla münaqişədə Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləyəcək. Çünki yüksək səviyyəli Azərbaycan və Türkiyə rəsmiləri öz ölkələrini “bir millət, iki dövlət” kimi xarakterizə ediblər.
Azərbaycanın NATO üzvü olan Türkiyə ilə həmsərhəd olduğunu nəzərə alsaq, istənilən İran-Azərbaycan münaqişəsinin NATO ərazisinə keçmək potensialı olacaq ki, bu da məhdudlaşdırıcı rol oynayır. Bundan əlavə, İranla müharibə vəziyyətində Azərbaycan demək olar ki, mütləq İsrailin silahlarına və kəşfiyyatına arxalanacaq və bu münaqişənin birbaşa İsraillə eskalasiyaya çevrilən proxy müharibəyə çevrilməsi riskini artıracaq. Həmçinin İran və Azərbaycan arasında hipotetik hərbi münaqişə Rusiyanın Ukraynada davam edən müharibəsi nəticəsində Cənubi Qafqaz boyunca neft və qaz axınını pozmaqla qlobal enerji bazarının pozulmasını daha da gücləndirə bilər. Bu, hərtərəfli müharibə ilə nəticələnməsə belə, Azərbaycan və İranın artan rəqabəti, onların hazırkı çəkişmələrində kimin qalib kimi görünməsindən asılı olaraq, əsas geosiyasi təsirlərə malik olacaq.
İran Zəngəzur dəhlizinə qarşı təhdidlərindən geri çəkilərsə, ölkənin şimal sərhədi türk dövlətlərinin nəzarətində olacağından Cənubi Qafqazda daha çox təsir etmək istəkləri çox güman ki, azalacaq.
Bu ssenaridə Tehran iki ölkə arasında mühüm əlaqə nöqtəsi kimi hazırda Türkiyə və Azərbaycan üzərində sahib olduğu təsir rıçaqlarını itirəcək.
Bundan əlavə, İran Avropa İttifaqı ilə bütün quru ticarətində Türkiyə və Azərbaycana güvənmək məcburiyyətində qalacaq. Dəhliz şərtlərindən asılı olaraq, İran həm də Rusiya və Ermənistan kimi əsas yaxın ticarət tərəfdaşlarından düşünür ki, daha çox ayrıla bilər və hər üç ölkənin iqtisadiyyatına potensial zərər verə bilər.
Əvəzində Azərbaycan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı tələblərindən geri çəkilsə, regional gərginlik qısa müddətdə azalacaq, eyni zamanda İranın regionda əsas güc vasitəçisi, xüsusən də Ermənistanın maraqlarının müdafiəçisi kimi rolunu möhkəmləndirəcək.
Bu, öz növbəsində, Ermənistanın getdikcə daha çox İrana (və təkcə Rusiyaya deyil) Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı çəkişmə rolunu oynaya biləcəyi daha uzunmüddətli regional təsirlərə malik olacaq”.