Ermənistan Fransanın təhriki ilə Cermux istiqamətində Azərbaycan hərbçilərinin mövqelərinə hücum edib yüksəkliklərə nəzarəti geri qaytarmaq istəyərsə, bunun Ermənistan üçün ağır nəticələri olacaq. Birincisi, Azərbaycan ordusu həmin yüksəkliklərin qarşı tərəfin nəzarətinə keçməməsi üçün qarşı tərəfə dağıdıcı zərbələr endirəcək, pilotsuz uçuş aparatları yenidən işə düşəcək. İkincisi, 8 kəndimizlə bağlı danışıqları davam etdirməyə ehtiyac qalmayacaq, ordumuzun həmin kəndlərə daxil olmasına əngəl qalmayacaq. Üçüncüsü, Ermənistanın Qərbi Zəngəzuru itirmək təhlükəsi artacaq.
Aydındır ki, Ermənistanın təxribat planı varsa, bundan əvvəl İrəvan dostları ilə birgə Azərbaycana qarşı dezinformasiya mexanizmini işə salacaq. Yəni təxribat günü xəbər yayacaqlar ki, guya birinci atəş açan Azərbaycan hərbçiləri olub və erməni hərbçiləri bu səbəblə “ərazilərini” geri qaytarmağa çalışıblar. Bu dezinformasiya Ermənistana və onun havadarlarına ona görə lazım olacaq ki, beynəlxalq aləmdə Azərbaycana qarşı sanksiya tətbiqini həyata keçirə bilsinlər. Strateji yüksəkliklərin geri qaytarılması Ermənistan üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Çünki Azərbaycan ordusu həmin yüksəkliklərdən Ermənistanın şəhərlərinə, hava limanlarına və yollarına nəzarət edir. Bu Ermənistan hökumətini və generallarını ciddi narahat edir. Onlar bu haqda açıq danışmasalar da, bilirlər ki, Azərbaycan danışıqlar yolu ilə həmin yüksəklikləri geri qaytarmayacaq. Baş nazir Nikol Paşinyan buna görə sülh sazişinin imzalanmasını yubadır. Çünki sülh sazişi də həmin yüksəkliklərin Ermənistana təhvil verilməsini təmin etməyəcək. Ancaq Nikol Paşinyan onu da anlamalıdır ki, yüksəklikləri geri qaytarmaq avantyurası ona və ölkəsinə baha başa gələcək, Paris və Azərbaycana qarşı mümkün sanksiyalar onu xilas edə bilməyəcək.
Elxan Şahinoğlu
TEREF: Xocanin Blogu

Nə qədər ikrah doğuran mənzərə olsa da, reallıq ondan ibarətdir ki, ABŞ Ukrayna kimi fədakar xalqı və dövləti Rusiya işğalı qarşısında aciz, müdafiəsiz duruma salmaqla məşğuldur. Trilyonlarla dövlət büdcəsi və dünyanın birinci iqtisadiyyatı olan Amerikanın Ukraynaya cəmi 61 milyard dollarlıq yardım ayırmağa, kobud desək, “canı çıxır”. Bu yardımı gah sərhəd, gah miqrasiya, gah seçkilər, gah da daxili siyasi mübarizəyə aid digər iyrənc oyunların “quyruğuna bağlayırlar”...

ABŞ Konqresinin respublikaçı və “trampçı” spikeri Mayk Conson hələ yanvarın 30-da keçirdiyi mətbuat konfransında iddia edib ki, guya Respublikaçıların Ukraynaya əlavə maliyyə ayrılması ilə bağlı yaratdıqları süni maneələr Donald Trampın seçkilərdə qalib gəlməsinə kömək məqsədi daşımır. Yəni, bu süründürməçiliyin və iyrənc siyasi oyunun, rəzalətin arxasında Trampa dəstək məsələsi durmur. Ancaq hər kəsə gün kimi aydındır ki, hər şey Consonun dediyinin tam əksinədir və ABŞ faktiki olaraq, bütün dünyada demokratiyanın, irtica və işğalla mübarizənin, deməli, həm də bütünlükdə bəşəriyyətin taleyini daxili siyasi çəkişmələrə, mənafe davasına qurban verir...

Conson bildirib ki, o, Senatın Ukrayna və İsrailə yardımı ehtiva edən 118 milyard dollarlıq sərhəd təhlükəsizliyi qanun layihəsini səsverməyə çıxarmayacaq. Yəni, Senat bu qanunu qəbul etsə də, həmin qanun Konqresdən nəinki keçməyəcək, ümumiyyətlə, bu orqanda müzakirəyə çıxarılmayacaq. Bu isə, Ukraynaya edilməli olan 61 milyard dollarla bağlı ümidlərin dəfn edilməsi deməkdir.

Conson özü “Twitter”-ində yazıb: “Bu qanun layihəsi gözlədiyimizdən də pisdir və Prezidentin yaratdığı sərhəd fəlakətinə son qoymağa belə yaxınlaşmır". Ardınca, qeyd edib ki, bu qanun layihəsi “Nümayəndələr Palatasına gələnədək öləcək".

Xatırladaq ki, Ağ Ev daha əvvəl bildirmişdi ki, sözügedən qanun ABŞ Konqresi tərəfindən qəbul edilənə qədər Ukraynaya yeni hərbi dəstək üçün pul yoxdur. Bu, yaxın gələcəkdə Ukraynanı Rusiya ilə təkbətək qoymaqdır...

Bundan əvvəl Mayk Conson bildirmişdi ki, gələn həftə İsrailə hərbi yardım məsələsi cənub sərhədi ilə bağlı qərardan ayrıca layihədə nəzərdən keçiriləcək. Bu, o deməkdir ki, “İsrailə kömək edirik, Ukraynaya yox!”. Doğrudur, ABŞ Prezident Administrasiyası bununla razı deyil və bəyan edib ki, Ukraynaya kömək edilmədən İsrailə dəstək qanun layihəsini dəstəkləmir. Ağ Ev həmçinin qeyd edib ki, onlar Konqreslə Ukrayna və İsrail üçün ayrıca layihədə maliyyə ayrılması imkanını müzakirə etmirlər.

Göründüyü kimi, demokratlarla respublikaçılar “kəllə-kəlləyə” gəlməkdə davam edirlər, ortalıqda qalan isə Ukraynadır...

Bununla yanaşı, Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski İtaliyanın RAİ kanalına müsahibəsində ABŞ-nin gələcək dəstəyinə ümid etdiyini bildirib və bu dəstək azalarsa, “yeni geosiyasi gündəmin yaranacağı” barədə xəbərdarlıq edib: “Respublikaçılar Partiyasında radikal səslər var, lakin Ukraynanı dəstəkləyənlər də az deyil. Mən inanmaq və ümid etmək istəyirəm ki, ABŞ-də dəyişikliklər baş verərsə, Ukraynaya dəstək xətti eyni qalacaq. Qərarı ABŞ xalqı verir, lakin onlar Ukraynaya yardımı azaltmaq niyyətindədirlərsə, o zaman yeni geosiyasi gündəm yaranacaq. Putin müdafiəmizi yaracaq, irəli gedəcək və o qədər də asanlıqla dayanmayacaq”. Təəssüf ki, Zelenskinin dediklərində həqiqət payı kifayət qədər yüksəkdir. Buna baxmayaraq, ABŞ öz tarixinin bəlkə də ən rəzil dövrünü yaşayır və Ukraynanın yox, həddindən artıq yaşlı, demensiya, şizofreniya və digər aşkar xəstəlik əlamətləri olan iki qeyri-adekvat “namizədin” mübarizəsinin hayındadır...

C.Məmmədov

“AzPolitika.info”

Tarixən insanlar resurslar uğrunda mübarizə aparırdı, qəbilələr bir-biri ilə ov yerləri üçün vuruşurdu, Adəm övladı oturaq həyata keçəndən sonra suvarılan münbit torpaqlar uğrunda bir-birini qırırdı, şəhərlər, dövlətlər yarananadan bəri isə mübarizə həm də karvan, ticarət yolları uğrunda olub. Bu gün dünyada baş verənlər minillər əvvəl başlanan mücadilədən fəlsəfi olaraq heç nə ilə fərqlənmir – metodlar, silah növləri, texnologiyalar dəyişib.
Son 200 ilin müharibələri təbii resurlar, əsasən də enerji daşıyıcıları uğrunda olub. Neft-qaz, metallar, təbii sərvətlər uğrunda vəhşi müharibələrin şahidi olmuşuq. Milli dövlətlər yaranadan sonra paralel olaraq da transmilli korporasiyalar formalaşdı, artıq resurslar uğrunda mübarizənin forması, metodları dəyişdi. Səhmlərlə nəzarət silahla nəzarəti üstələməyə başladı, paralel olaraq da 21-ci əsrdə yeni texnologiyaların, alternativ enerjiyə çıxış imkanlarının yaranması, artıq silah gücünə resurslara nəzarət öz aktuallığını itirməyə başladı.
Bu gün baş verən, proksi şəkildə davam edən Üçüncü Dünya Savaşı yollar, logistika uğrundan gedən savaşdır, bəzən buna pafoslu ideoloji don geyindirməyə, demokratiya ilə avtoritarizmin mücadiləsi, liberalizmlə konservatizmin toqquşması kimi təqdim etməyə çalışırlar, amma məsələ nəzarət məsələsidir. Qədimdə karvan yollarına kim nəzarət edirdisə, o da güclənirdi, indi də eyni fəlsəfə ilə davranırlar.
Son zamanlar Yaxın Şərqin qan çanağına dönməsinin, minlərlə günahsız insanların qətl edilməsinin əsl səbəbi yollar və logistikaya nəzarət məsələsidir. Hətta bu zaman belə birjalar, bazarlar, transmilli korporasiyaların gücü nəzərə alınmaqla addımlar atılır - ən son nümunə ABŞ ilə İran arasında olan (güya) gərginlikdir. İran proksilərdən ən yaxşı istifadə etməyi öyrənmiş ölkədir, böyük bir şəbəkə qurub, İranın güclənməsinə səbəb olan isə elə məhz ABŞ-dır. İran elitası publik ritorikada, “rədd olsun əmrikə” desə də, ABŞ-ın son 20-25 ildə atdığı addımlardan ən çox divident qazanan ölkə oldu. İraqa müdaxilə etdilər – indi həmin ölkənin siyasətini (kürdlər yaşayan bölgələrdən başqa) İran dizayn edir, müəyyənləşdirir, hətta idarə edir. Yaxın Şərqin ən dünyəvi ölkələrindən biri olan Suriyaya müdaxilə etdilər – həmin ölkədə İran gücləndi, oyunqurucu oldu, uzun illərdir arzusunda olduğu quru yollarla olan “şiə qurşağı” yarada bildi, Yəməni pis günə qoydular – “xusilər” gücləndi, Yənini faktiki İrandan gələn göstərişlərlə onlar idarə edir, Livanda dünyəvi dövlətin, konstitusion razılaşmanın təməllərini zədələdilər – İranyanlı qüvvələr gücləndi. Hətta məzhəb fərqləri olmasına baxmayaraq Fələstinlilərə qarşı dünyanın, ABŞ-ın ədalətsiz mövqeyinə görə Fələstində də İran gücləndi - əvvəllər Fələstin məsələsində İranın gücü yoxa yaxın idi.
Son hadisəni də qeyd edim, keçək logistika məsələsinə: İranın proksiləri ABŞ hərbi bazasını vurdu, 3 əsgər həlak oldu, 40-a yaxın yaralandı, 2024-də seçki ilini də nəzərə alsaq, Bayden, Ağ Ev cavab verməyə bilməzdi, hətta haraları vuracağını az qala publik elan etdilər ki, İrana böyük ziyan da dəyməsin. Bunu da qoydum qırağa – niyə 5-ci gündən şənbəyə keçən gecə vurdular? Hə, onu da deyim – çünki birjalar bağlı idi, zərbələr səhm və qiymət bazarına təsir etməməli idi, ona görə də həftəsonunu seçdilər.
Yaxşı, bəs Yaxın Şərqdə son gərginlik nədən bu qədər alovlandı: Hindistanda keçirilən son G20 Sammitində Hindistan–Yaxın Şərq–Avropa İqtisadi Dəhlizi elan edilib. Hindistan, BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı, ABŞ, Fransa, Almaniya, İtaliya və Avropa İttifaqı daxil olmaqla cəmi 8 ölkə bu layihənin bir hissəsi olacağı bildirilib. Bu layihədən, eyni zamanda, İsrail və İordaniyanın da faydalanacağı vurğulanıb. Mumbaydan başlayacaq yeni dəhliz Çinin “Bir kəmər, bir yol” layihəsinə alternativ kimi fəaliyyət göstərməlidir. Ümumi uzunluğu 6 min kilometr olacaq dəhlizin, 3 min 500 kilometri dəniz marşrutu ola­caq. Bildirilir ki, dəhliz işə düşdükdən sonra Hindistandan Avropaya yüklərin daşınmasına 40% az vaxt sərf oluna bilər.
Hə, burda xoruzun quyruğu görünməyə başlayır – Çinin təklif etdiyi, Rusiya və İranın ciddi dəstəklədiyi layihəyə ABŞ Çinin əzəli rəqibi Hindistan vasitəsi ilə mane olmağa qərar verən kimi Yaxın Şərq məhz yeni logistik yolların keçdiyi bütün marşrut üzrə qan çanağına döndü. Terror təşkilatı və Rusiya ilə ciddi əlaqələri olan “Hamas” İsrailə hücum etdi, İsrail məntiqsiz olaraq çox aşırı reaksiya verib ağına-bozuna baxmadan bombalar yağdırdı, minlərlə uşaq, qadın, qoca həlak oldu, İranın bütün proksilərinin məsləyə müdaxil olmasına şərait yarandı, ABŞ-Hindistan-İsrail-Avropa marşrutu hardan keçəcəkdisə, oralar “cəhənnəmə” döndü, hətta gəmilər, tankerlər həmin yolla hərəkət etməkdən imtina etdi, yeni yolun təhlükəsizliyi ciddi müzakirə məsələsi oldu, potensial investorların bu yeni logistik marşruta inamı azaldı – bu işdən kim uddu?! Bəli, Çin, Rusiya və İran. Uduzan isə günahsız insanlar oldu, ölüm-itim, dağıntı artdı, düşmənçilik alovlandı.
Əgər Dünyada logistika uğrunda belə ciddi mücadilə başlayıbsa, hətta gərginləşərək davam edəcəksə biz, Azərbaycan bundan ziyansız, hətta dividendlə çıxmağı bacarmalı, yeni logistik mərkəzə, ticarətin yeni “karvansarayına” çevrilmək üçün çalışmalıyıq. Bunun üçün isə açıq iqtisadi model və sülh lazımdır. Açıq iqtisadi model üçün yeni siyasi sistemə, sülh üçün isə danışıqların intensivləşdirilməsinə ehtiyac var.
Natiq Cəfərli
TEREF: Xocanin Blogu

Hər il yer üzündə vəhşi fauna üçün getdikcə daha az yer qalır. Planetin əhalisi artır, yeni yaşayış məntəqələrinə və kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaq sahələrinə ehtiyac yaranır. Heyvanlar brakonyerlərin əlində, avtomobillərin təkərləri altında və qida çatışmazlığından tələf olur.

Dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi, ölkəmizdə də bəzi heyvanlar çoxdan yoxa çıxıb, “Qırmızı Kitab” daim yeni növlərlə yenilənir. Qeyd edək ki, əvvəllər məhv olmaq təhlükəsi altında olan bəzi heyvanların sayı artıb. Bunlara, xüsusən də keçən əsrdə Azərbaycanda sayı cəmi bir neçə yüz baş olan ceyranlar daxildir.

2023-cü ilin payız mövsümündə aparılan son hesablamalara görə, Azərbaycanda 7889 baş ceyran var. Onların əksəriyyəti - 6372 baş Şirvan Milli Qoruğunda yaşayır. Eyni zamanda, reintroduksiya proqramına əsasən, ceyranlar ölkənin müxtəlif bölgələrində, xüsusilə Qobustan-Cəngiçay qoruğunda, eləcə də Gürcüstanla həmsərhəd ərazilərdə buraxılıb.

Amma məsələn, bu cütdırnaqlılarla məşhur olan Ceyrançöldə indi müxtəlif antropogen amillərlə əlaqəli olaraq ceyranlara nadir hallarda rast gəlinir. Bəzi ekoloqların qeyd etdiyi kimi, fakt budur ki, qorunan ərazilərdə heç bir şey onları təhdid etmir, qalanlarında isə hər şey fərqlidir.

“Həyəcan” İctimai Birliyinin sədri, ekoloq Əliheydər Məmmədov mövzuya dair AYNA-ya deyib ki, vaxtilə Şirvan Milli Parkından Qobustan çölü ərazisinə və digər yerlərə ceyranların buraxılmasına ehtiyac yox idi: “Milli parkdan buraxılan bir çox ceyran təbiətdə yaşaya bilməyəcək, çünki parkda insanları görür və onlardan qorxmur, orada heç kim onlara atəş açmır və hər şey onlara tanışdır. Yeni buraxıldığı yer isə tanımadığı ərazidir, burada brakonyerlər ola bilər və canavarlardan əlavə, başqa bir yırtıcı var - vaşaq. Biz onların ərazisini genişləndirmək qərarına gəlmişik, lakin əvvəlcə bu addımın mümkün nəticələrini təhlil etmədik”.

“Heyvanların davranışını öyrənən etologiya kimi bir elmi nəzərə almaq lazımdır. Belə heyvanların ölümünün bir çox səbəbi ola bilər - insanların əlində, tanımadığı yırtıcılar, qeyri-adi qidalanma və s. Məsələn, Şirvan parkından fərqli olaraq, hətta su tapmaq çətin olan Qobustana da ceyranlar buraxılıb. Bu yerlərin özünəməxsus ceyranları var ki, onlar çoxdan orada yaşayır, lakin onların sayı çox azdır və onlar həmin şəraitə uyğunlaşıb. Bəli, onlar bir vaxtlar ceyranların buraxıldığı ərazilərdə yaşayırdı, amma əvvəllər bu və ya digər ərazidə yaşayan, indi isə mövcud olmayan heyvanlarımn sayı çox deyilmi? Antropogen şərait, ətraf mühit, iqlim dəyişdi. Bakının gerbində hepard təsvir olunub, bəs indi Abşeronda varmı? Və ya Şirvan ərazisində şirlər yaşayırdı, amma onlar çoxdan yoxa çıxıb”, - deyə ekspert bildirib.

Məmmədovun sözlərinə görə, insanın təbiət işlərinə müdaxiləsi heç də həmişə müsbət nəticə vermir: “Məsələn, mən başa düşə bilmirəm ki, soyuq Belarusdan isti Azərbaycana - iqlimimizə uyğunlaşmayan bizonları gətirmək nəyə lazım idi? Bu, meşə bizonudur və bizim Qafqaz dağ bizonunun çoxdan nəsli kəsilib. Yaxşı olar ki, kulanları gətirib Şirvan Milli Parkına buraxsınlar. Ötən əsrin 70-80-ci illərində Belovejskaya Puşşadan Azərbaycana artıq 11 bizon gətirilərək İsmayıllı Təbiət Qoruğuna buraxılmışdı. Həmin təcrübə uğursuz oldu - hamısı öldü, bəziləri onlar üçün yararsız ağacların budaqlarından zəhərləndi, qalanları istiyə dözə bilmədi. Müasir təcrübənin nə qədər uğurlu olacağını zaman göstərəcək”.

Həmsöhbətimiz söyləyib ki, Azərbaycanda yenotlar təbiətə buraxılarkən, quş yuvalarını dağıtmağa başladığı üçün xeyli sayda quş məhv edilib: “Və zəncir boyu ağaclar çürüməyə başladı, çünki həşərat zərərvericilərini məhv edən yox idi. Necə və nə üçün gətirildilər? Ötən əsrin 30-cu illərində xəz bütün dünyada yüksək qiymətləndirilirdi. Sonra yenotlar Amerikadan Almaniyaya gətirildi, oradan bütün Avropaya yayıldı və Azərbaycana gəldi. Son illər çoxları iqlim dəyişikliyinin təbiətə, o cümlədən faunaya mənfi təsirindən danışırlar. Əlbəttə ki, iqlim getdikcə daha quraqlaşır, təsir edir. Ancaq antropogen amil təbiət üçün ən travmatik olaraq qalır”.

Ölkəmizdə hansı heyvanlar nəsli kəsilmək ərəfəsindədir? Ekloqob belə izah verib: “Məsələn, zolaqlı hiyena. Digər leş yeyən yırtıcılar kimi bu yırtıcının da həsəd aparılmaz taleyi əsasən insan fəaliyyəti ilə bağlıdır. Qeyd edək ki, mühüm amil onun üçün uyğun yaşayış yerlərinin azalması və kifayət qədər qida ehtiyatının olmamasıdır. Bir vaxtlar kənddən kənara ölü təsərrüfat heyvanları atılırdı, belə qidalar canavar, çaqqal, hiyana yem olurdu. Bu, onların sağ qalmasına kömək edirdi və canavarlar indi tez-tez olduğu kimi mal-qaraya hücum etmirdi. Sonra ölmüş mal-qaranı basdırmağa başladılar və indi tez-tez kolbasa istehsalına keçirlər, daha sonra insanlar qidalanırlar. Zolaqlı hiyenanın isə getdikcə daha az qida mənbəyi var. Yemək axtarışında bir çox yırtıcı İrana köç edir”.

“Qafqaz qarapaçası da yox olmaq ərəfəsindədir. Ölkədə həm də manul və çöl pişiklərinin sayı kəskin azalıb. Biz artıq Aralıq dənizi şahinini itirmişik. Ümumiyyətlə, ölkədə yırtıcı quşların sayı kəskin şəkildə azalır. Səbəblər müxtəlifdir. Amma bunlardan biri budur: ərəb ölkələrində şahin bahadır, pul qazanmaq istəyənlər ov quşlarının cücələrini, onların hansı quş olduğunu anlamadan satırlar. Nəticədə yuvalar dağılır və bir çox yırtıcı quşlar sonradan əsirlikdə tələf olur”, - deyə Məmmədov fikrini yekunlaşdırıb.

Müəllif: Elya Belskaya
Mənbə: Ayna.az

Türkiyə bankları Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulur...
2024-cü ilin əvvəlindən ABŞ-la Türkiyə arasında aparılan intensiv müzakirələr müsbət nəticə
verdi. Dövlət katibi Entoni Blinken Ankarada səfərdə oldu və Türkiyə rəhbərliyi ilə Yaxın Şərq
böhranı və ikitərəfli münasibətlərdə yaranmış problemləri müzakirə etdi. Yanvarın 23-də Türkiyə
Böyük Millət Məclisi İsveçin NATO-ya daxil olması ilə bağlı protokolu təsdiqlədi. Bu, AnkaraVaşinqton arasında danışıqların başlıca predmeti idi. Məclisin qərarın ardından Prezident Rəcəb
Tayyib Ərdoğan dərhal onu təsdiqləyərək, ABŞ-a göndərdi.
ABŞ Dövlət Departamenti yanvarın 27-də Prezident Baydenin imzası ilə Türkiyəyə təxminən 23
milyard dollara 40 ədəd F-16 “Blok 70” döyüş təyyarəsi və 79 ədəd F-16 döyüş təyyarəsi
modernləşdirmə dəstinin satışı ilə bağlı Konqresə rəsmi bildiriş təqdim edib.
Hərbi ekspertlər bildirirlər ki, Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin (HHQ) Türkiyədə lisenziya
əsasında istehsal edilən 235-dən çox “Blok 30”, “Blok 40”, “Blok 50” və “Blok 50+”
konfiqurasiyalı F-16 döyüş təyyarələri var. Ən müasir F-16-lar təxminən 10 yaşı olan F-16 “Blok
50+”, ən yaşlı F-16-lar isə təxminən 30 yaşı olan “Blok 30”lardır.
ABŞ-la əldə oluna razılaşmaya görə, Türkiyə 40 ədəd yeni F-16 “Blok 70” təyyarəsi və 79 ədəd
modernləşdirmə dəstini almağı planlaşdırır. Bu layihə təkcə yeni təyyarələri deyil, həm də
mövcud 235-ə yaxın F-16 təyyarəsinin uzunmüddətli texniki xidmətini əhatə edir. Bu, təkcə yeni
təyyarələrin alınması deyil, həm də inventarda olan təyyarələrin yenilənməsi və saxlanılması
deməkdir.
Modernləşdirmə təkcə avionik sistemləri deyil, həm də ehtiyat hissələri, texniki xidmət və
mühərriklər kimi bir çox detalları əhatə edir. Alınacaq 40 yeni F-16 “Blok 70” təyyarəsindən 32-si
tək nəfərlik F-16C “Blok 70”, 8-i isə iki nəfərlik F-16D “Blok 70” təyyarəsi olacaq. İki nəfərlik F16D “Blok 70” modeli “hava-hava” ilə “yer-yer” missiyalarında ikinci pilota ehtiyac olduqda və
təlimdə geniş şəkildə istifadə olunur. Xüsusilə modernləşmə prosesindən keçmiş F-16-lar əlavə
avionik inteqrasiya və uzun mənzilli missiyalarda üstünlüklər təmin edən əlavə yanacaq çənləri
daşımaq qabiliyyətinə malikdir.
Yanvarın 28-də Ankaraya gələn ABŞ Dövlət katibinin müavini Viktoriya Nuland isə rəsmilərlə
görüşdükdən sonra Türkiyənin F-35 proqramına qaytımasının mümkün olduğunu bildirdi. Bir gün
sonra Kanada Türkiyə Müdafiə Sənayesinə tətbiq etdiyi sanksiyaları ləğv etdiyini açıqlayıb.
Ağ Ev Milli Təhlükəsizlik Şurasının strateji kommunikasiyalar üzrə koordinatoru Con Kirbi bildirib
ki, bunun üçün Ankara Rusiyanın S-400 zenit-raket sistemlərindən imtina etməlidir. Kirbi deyib ki,
F-35 proqramı Türkiyə üçün S-300 və ya S-400 raketlərinin istifadəsi ilə uyğun gəlməyəcək. Kirbi
vurğulayıb ki, bu səbəbdən müzakirələr davam edir, Türkiyə bu məsələ ilə bağlı narahatlığı
aradan qaldıra bilsə, F-35 proqramına doğru hərəkəti bərpa oluna bilər.
Xatırladaq ki, Türkiyə 2019-cu ildə Rusiyadan 2,5 milyard dollar dəyərində S-400 Hava
Hücumundan Müdafiə (HHM) Sistemi aldığına görə, ABŞ administrasiyası tərəfindən
sanksiyalarla üzləşib. Türkiyənin ABŞ-ın müdafiə şirkəti “Lockheed Martin”ə verdiyi 100 ədəd F35 sifarişi ləğv edilib. Bundan əlavə, istehsalı tamamlanan 6 ədəd F-35 döyüş təyyarəsinin
tədarükü dayandırılıb və Türkiyə F-35 proqramından çıxarılıb. Bu vəziyyət Türkiyə-ABŞ
münasibətlərində ciddi gərginliyə səbəb olub.

Türkiyə Milli Müdafiə naziri Yaşar Gülər bu gün keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib ki, ABŞ-la
əldə olunmuş razılaşma heç bir şərtə bağlı deyil, yəni Ankara üzərində hansısa öhdəliklər
götürməyib:
“Hərbi Hava Qüvvələri Komandanlığımızın ehtiyaclarına uyğun olaraq 40 yeni F-16 Blok-70-lərin
satın alınması, mövcud 79 F-16-nın və onların döyüş sursatının, materiallarının
modernləşdirilməsini əhatə edən tələbimizlə bağlı yanvarın 26-dan ABŞ Konqresində təsdiq
prosesi başlayıb. Təklif və qəbul məktubları bizə çatdıqda, təqvim üzərində iş başlayacaq. Bəzi
Yunanıstan mərkəzli xəbər saytlarında iddia edilənlərin əksinə olaraq, F-16-nın alınması və
modernləşdirilməsi məsələsi heç bir şərtə tabe deyil”.
ABŞ-dan F-35 təyyarələri ilə bağlı verdiyi son açıqlamalarla bağlı nazir deyib ki, bu məsələ çox
danışılıb və müzakirə olunub. “Hazırda hər iki ölkənin mövqeyində heç bir dəyişiklik yoxdur”, – o
əlavə edib.
Ekspertlərə görə, uzunmüddətli gərginlikdən sonra Ankara və Vaşinqtonun sürətlə dil tapması
Türkiyənin bəzi şərtləri qəbul etməsi ilə bağlıdır. Çünki uzun müddətdir modernizasiyadan
məhrum olan hərbi aviasiyanın ehtiyaclarını qarşılamaq Ankara üçün son dərəcə vacib
məsələdir. Türkiyə yubanmaqda davam edərsə, regionda hava üstünlüyünü itirə bilər. Xüsusən,
ABŞ Konqresinin Yunanıstana yeni nəsil F-35 təyyarələrinin satışına icazə verməsi Ankaranın
təlaşını artırıb.
Türkiyə rəhbərliyinin qəbul etdiyi şərtlərdən biri 20 aydır yubatdığı İsveçin NATO üzvlüyünə “yaşıl
işıq” yandırmasıdır. Bu, artıq mübahisə doğurmur. Vaşinqtonun daha bir tələbi Ankaranın Rusiya
şirkətlərinə qarşı sanksiya tədbirlərinə qoşulması, məhdudiyyətlərə əməl etməsi ilə bağlıdır. Bu
gün Rusiya mətbuatı yazıb ki, Türkiyə bankları rusiyalı müştərilərlə bağlı siyasətlərini
sərtləşdirib.
“Bəzi maliyyə təşkilatları şirkətlərin hesablarını bağlamağa başlayıb və kart almağı planlaşdıran
şəxslər üçün tələbləri artırıb”, – “Vedomosti” qəzeti Türkiyə ilə ticarət edən biznes sahibləri,
maliyyə məsləhətçiləri və biznes assosiasiyalarının nümayəndələrinə istinadən hazırladığı
məqalədə deyilir.
“Bloomberg” və “Kommersant” nəşrləri yazırlar ki, artıq ilin əvvəlində biznes qurumları Rusiya ilə
Türkiyə arasında ödənişlərin dayandırılmasından şikayət edirdilər. “Vedomosti”nin
həmsöhbətləri bildiriblər ki, hazırda hesablaşmalar dondurulub.
Ötən il dekabrın 22-də ABŞ Prezidenti Co Baydenin Maliyyə Nazirliyinə Rusiyaya qarşı
sanksiyaları pozan banklara cəzalar tətbiq etmək səlahiyyəti verən fərmanından sonra yerli
bankların siyasəti kəskin şəkildə dəyişib. “Dekabrdan əvvəl Türkiyədə Rusiya ilə hərtərəfli işləyən
iki bank, qismən əməkdaşlıq edən daha iki bank vardı”, – Türkiyə ilə ticarət aparan və eyni
zamanda Rusiya biznes assosiasiyalarından birinə yaxın olan mənbə bildirib. Onun sözlərinə
görə, birinci kateqoriya bankları SDN siyahısına (ən ciddi məhdudiyyətlər səviyyəsinə malik
bankların qara siyahısı) daxil edilməklə hədələyiblər. Bundan sonra onlar Rusiya bankları ilə
əlaqəsi olan şirkətlərin əhəmiyyətli hissəsinin müxbir hesablarını bağlamağa başlayıblar.
Həmsöhbətin sözlərinə görə, qismən əməkdaşlıq edən banklar da münasibətləri kəsməyə
başlayıblar. Lakin əsas hədəf Ukraynada “xüsusi əməliyyat” başlayandan sonra müştəri
olanlardır. Mənbə qeyd edib ki, şirkətlər bankdan 30 gün ərzində bütün münasibətləri
dayandırmaq və hesabları bağlamaq tələbini əks etdirən bildirişlər alırlar.
Prezidentin köməkçisi Yuri Uşakov bildirib ki, Vladimir Putinin Türkiyəyə səfəri fevralda baş
tutacaq və Ukrayna ilə müharibə danışıqların əsas mövzularından biri olacaq. Daha əvvəl
Ankaradakı diplomatik mənbə RİA Novosti-yə bildirib ki, Prezident Putinin Türkiyəyə səfəri
təxminən fevralda baş tuta bilər, lakin vəziyyət Türkiyə və Rusiya liderlərinin qrafikindən asılı
olacaq. Prezidentin mətbuat katibi Dmitri Peskov “Vedomosti”nin “Putinin Ərdoğanla ödənişlərin
dondurulması məsələsini müzakirə edib-etməyəcəyi” barədə sualına cavab verməyib.
Beləliklə, ABŞ-Türkiyə razılaşmaları Rusiya üçün çətin vəziyyət yaradır. Ehtimal ki, Moskva da
əlindəki təzyiq alətlərindən istifadə edərək, Türkiyəni sıxışdırmağa çalışacaq. Belə alətlər isə
kifayət qədərdir: Türkiyə mavi yanacağa tələbatının böyük hissəsini Rusiya enerjisi vasitəsi ilə
ödəyir, kənd təsərrüfatı və yüngül sənaye məhsullarını Rusiyaya ixrac edir. Bu ölkədə minlərlə
türkiyəli iş adamları çalışır və qarşılıqlı kapital yatırımlarının həcmi on milyardlarla dollarla
ölçülür. Hazırda yüksək inflyasiya, ağır iqtisadi problemlər Türkiyədə ciddi sosial gərginlik
yaradıb, ona görə də Rusiya ilə münasibətlərin pisləşməsi ölkədə sosial partlayışa gətirib çıxara
bilər…
Turqut
pressklub.az

Avropanın sonu yaxınlaşır. Qitə üzləşdiyi iqtisadi, hərbi və demoqrafiq böhranlardan çıxa bilmir. Köhnə qitənin məhvinə yas tutmağın vaxtıdır. Siyasi elita Avropanı dağılmaq ərəfəsinə gətirib çıxarıb. Köhnə Avropa bu gün ağlamalı vəziyyətə düşüb. Yığılan problemlər o qədər böyükdür ki, onların həlli mümkün görünmür.
AZƏRTAC xəbər verir ki, bu fikirlər Britaniyanın “The Telegraph” qəzetində dərc olunan məqalədə yer alıb.
Məqalənin müəllifi Allister Heathin fikrincə, Avropanın çürüməsi prosesi o qədər dərinə gedib ki, artıq onu geri qaytarmaq mümkün deyil. Vaxtılə Avropa inkişaf edən varlı qitə idi. Lakin indi Avropanın sonu çatıb və bunu avropalılardan başqa bütün dünya başa düşür. İqtisadi gərginlik, geosiyasi qeyri-müəyyənlik, miqrasiya böhranı, inteqrasiya proseslərinin yarımçıq qalması və demokratiya qıtlığı metastaz verməyə başlayıb. Problemlər o qədər dərinləşib ki, Avropanın siyasi elitasının eqoist və demaqoq siyasətçiləri onları həll etmək iqtidarında deyillər.
Müəllif nəzərə çatdırır ki, Almaniya, Fransa və Niderland sosial partlayışın astanasında dayanıb. Fermerlərin səbir kasası daşıb və onlar etirazlarını sərt formada bildirirlər. Amerika və Avropa arasında davam edən 248 illik qarşıdurmadan Amerika qalib çıxdı. Lakin bu gün ABŞ-da da iqtisadi böhran və əhalinin sosial vəziyyətinin pisləşməsi müşahidə olunur. Kapitalizm, ali dəyərlər, qanunun aliliyi, şəxsiyyət azadlığı kimi dəyərləri əldə rəhbər tutan Avropa nihilizmə, anti-liberalizmə, yoxsulluğa yuvarlanır. Avropa dövlətləri islahatlar keçirib cəmiyyətin rifahının yüksəlməsinə nail ola bilmədilər.
Məqalədə bildirilir ki, Avropa Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, qitə əhalisi miqrasiyaya baxmayaraq, azalır. Qitə əhalisinin sayı 2100–cü ildə 419,5 milyona düşəcək. Avropada sosial vəziyyətin ağır olması dünyaya uşaq gətirmək istəyən ailələrin sayını kəskin azaldıb ki, bu da əhalinin qocalmasına səbəb olub. Fransa, Almaniya və Belçika miqrantları qəbul etsələr də, onların işlə təmin olunmasına, təhsil almalarına diqqət ayırmır. Bu da gələcəkdə kriminal və digər neqativ halların artması üçün əsas yaradır.
Həmçinin vurğulanır ki, 2023-cü ildə ABŞ-da ümumi daxili məhsul 3,3 faiz artsa da, Avropada iqtisadi artım sıfır səviyyəsində olub. Vergilərin artması və dövlətin özəl sahələrə həddən artıq müdaxiləsi Avropanın istehsal qabiliyyətini xeyli azaldıb. Ekologiyanın qorunması adı altında istehsal müəssisələrinə və kənd təsərrüfatına qadağalar tətbiq olunur. Bu da populist siyasətçilərin öz məqsədlərinə çatmalarına xidmət edir.
Yazıda Avropanın təhlükəsizliyi məsələsinə də toxunan müəllif qeyd edir ki, qitənin müdafiəsi tamamilə ABŞ-ın üzərinə düşür və bu da uzun müddət davam edə bilməz.

Prezident İlham Əliyev fevralın 1-də Parlamentlərarası İttifaqın Baş katibi Martin Çunqonqu qəbul edərkən Ermənistanla sülh gündəliyini yeni prioritetlərlə gündəmə gətirib.
Prezidentin ilk növbədə Azərbaycanla Ermənistan arasında artıq de-fakto sülhün mövcudluğunu deməsi ona işarə edir ki, iki dövlət prosesi hüquqi sənədlərlə yekunlaşdırmalıdır.
Bəs bu necə olacaq?
İndiki məqamda Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münasibətləri tənzimləyən Bakının geosiyasi təzyiq alətləridir. 10 Noyabr Bəyanatının müddəalarından irəli gələn məsələləri Azərbaycan özü həll edir.
Deməli əsas nizamlayıcı xassə Azərbaycanın geosiyasi məqsəd və məramlarında, güclənən hərbi qüdrətində “gizlənib” və Ermənistanın tək çıxış yolu isə hüquq sistemində müvafiq dəyişiklikləri etməkdir.
Əliyev buna görə deyir ki:
- Prosesin məntiqi sonluğa çatdırılması üçün sülh müqaviləsi imzalanmalı və Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına son qoyulmalıdır,
- Ermənistanın müstəqillik haqqında Bəyannaməsində Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin Ermənistanla birləşdirilməsinə və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulmasına birbaşa çağırışlar var,
- Ermənistan Konstitusiyasında və digər normativ hüquqi sənədlərdə dəyişikliklər edildiyi halda sülhə nail oluna bilər.
Ortaya maraqlı bir əlaqə çıxır, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan da ölkəsinin Konstitusiyasının dəyişdirilməsi üçün çağırışlarını artırır.
Deməli, Paşinyan başa düşür ki, sülh müqaviləsinin imzalamasında münbit zəminin yaradılması Konstitusiyadakı dəyişikliklərdən keçir.
Paşinyandan isə müsbət siqnalların verilməsi şifahi olaraq yaxşı görüntüyə malikdir, ancaq Bakı bu prosesə ehtiyatlı nikbinliklə yanaşır.
Ən azından ona görə ki, Paşinyan müxtəlif bəhanələrlə prosesdən yayına və əlində erməni cəmiyyətinin dəyişikliklərə etirazını bayraq tuta bilər.
Üstəgəl, Paşinyan Ermənistana Qərbdə təhlükəsizlik zəmanətləri arayarkən bu müddəti vaxt qazanmaq üçün istifadə etmək kimi strategiyaya da malik ola bilər.
Əliyevin Fransanın regionda dağıdıcı siyasət həyata keçirərək odun üstünə benzin tökmək prinsipindən çıxış etdiyini deməsi, Ermənistana təhlükəsizliklə bağlı vədlərin əsasən hansı mərkəzdən verildiyini təsvir etməyə yardımçı olur.
Lakin istənilən vəziyyətdə Əliyev Paşinyanın qarşısında şərt qoyur ki, Azərbaycan torpaqlarının işğalda olduğu zamanlar qəbul edilmiş Ermənistan Konstitusiyasında dəyişiklik regional geosiyasi zərurətdir.
Paşinyan zərurətlərə şifahi razılıqlarla yox, yazılı və müqaviləli öhdəliklərlə məsuliyyət daşımalıdır. Əliyev bildirir ki, erməni xalqı necə işğal dövrünün reallıqlarının Konstitusiyada əksinə razı olubsa, indi erməni cəmiyyətini bu fikirdən daşındırmaq da Paşinyanın üzərinə düşən ağır məsuliyyətdir.
Bu məsuliyyətdən qaçış isə regional eskalasiyadakı risk mənbələrindən birinə qahmar çıxmaqdır. Azərbaycan bu variantda hansı addımlarla irəliləyəcəyini onun kəşfiyyat imkanları, diplomatik səyləri, siyasi iradəsi və hərbi qüdrəti kompleks şəkildə müəyyənləşdirəcək.
Aqşin Kərimov
TEREF: Xocanin Blogu