Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan və Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin (ŞKTC) xarici işlər naziri Tahsin Ərtoğruloğlunun oktyabrın 4-də keçirdikləri görüşdən sonra keçirdiyi birgə mətbuat konfransı Kiprdə yeni dövrlə bağlı mühüm ipucları vermək baxımından çox əhəmiyyətli olub.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Türkiyə mətbuatının verdiyi məlumata görə, Prof. Dr. Hüseyn İşıqsal Xarici İşlər Naziri Hakan Fidan ilə ŞKTC Xarici İşlər Naziri Tahsin Ərtoğruloğlu arasında keçirilən görüşdə müzakirə olunan məsələlər və təkliflər barədə yazıb.

Problemin əsl mənbəyi

Hakan Fidanın sözlərinə görə, son dərəcə məhsuldar keçən görüşdə Kipr türklərinin beynəlxalq aləmdə statusunun necə olacağı və iki ölkə arasında əməkdaşlığın Kıbrıs türklərinin sosial-iqtisadi inkişafı üçün daha institusional hala gətirilməsi müzakirə edilib.

Əslində bu iki məsələnin bir-biri ilə birbaşa əlaqəli olduğunu rahatlıqla deyə bilərik. ŞKTC Xarici İşlər Naziri Tahsin Ərtoğruloğlunun dediyi kimi, Kipr məsələsinin əsas səbəbi qurucu ortağı olduqları 1960-cı ildə Kıbrıs türklərini silah gücü ilə qovduğu Rum tərəfinə hələ də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən əslində artıq mövcud olmayan "Kipr Respublikası" kimi bir dövlət kimi rəftar edilməsidir. Bu ədalətsiz və qeyri-qanuni rəftar Kiprdəki status-kvonun əsas qoruyucusu və ən böyük himayədarıdır.

İllərdir ədalətsiz təcrid və embarqolar altında qalan Kipr türklərinin siyasi çıxılmaz vəziyyətdən asılı olmayaraq gücləndirilməsi həm adadakı varlıqlarını qalıcı edəcək, həm də ŞKTC Prezident Ersin Tatarın irəli sürdüyü suveren bərabərlik və bərabər beynəlxalq statusa əsaslanan yeni siyasəti gücləndirəcək. Bu baxımdan son vaxtlar iki ölkə arasında əməkdaşlıq, xüsusən də iki ölkə arasında elektrik enerjisinin birləşdirilməsi layihəsinin tamamlanması, Kipr türklərinin Türkiyə Respublikası vətəndaşlarının öz vətənlərində sahib olduqları hüquqlardan yararlana bilməsi ilə daha da artmışdır. Türkiyənin səhiyyə sahəsində və Türkiyədən turizm, texnologiya, təhsil sahələrində investisiyaların artması ilə daha da atıla biləcəyi gözlənilir.

Bundan əlavə, Xarici İşlər Naziri Fidan: “Kıbrıs Türk Dövləti bizim tanıdığımız, adada kiprli türklərin hüquqlarını müdafiə etdiyimiz və onlara bərabər olan qanuni bir quruluşdur. “Türkiyə Cümhuriyyəti olaraq, Kipr Türk Dövlətinin beynəlxalq aləmdə tanınması üçün əlimizdən gələni etməyə davam edəcəyik” bəyanatı bir daha bütün dünyaya göstərdi ki, ŞKTC-nin təbliği artıq Türkiyə Respublikasının dövlət siyasətinə çevrilib. Daha əvvəl dəfələrlə vurğuladığım kimi, Kipr Türkiyə və türk dünyası üçün sadə bir torpaq parçası deyil. Türkiyənin təhlükəsizliyi, qitə şelfi, Eksklüziv İqtisadi Bölgə, hava sahəsinə nəzarət və strateji müdafiə dərinliyi, bir sözlə Mavi Vətəndə hüquq və qanunların müdafiəsi ŞKTC-nin varlığına bağlıdır.

Üstəlik, Xarici İşlər Naziri Tahsin Ərtoğruloğlunun da dediyi kimi, ŞKTC-nin tanınması həm də Kipr türklərinə tətbiq edilən köhnəlmiş, ədalətsiz təcrid və embarqoları aradan qaldırmağın yeganə yoludur. Bu məqamda səlahiyyət, suverenlik və qüdrətini aşaraq Kipr Rum rəhbərliyinə illərdir virtual status verən beynəlxalq ictimaiyyətin üzərinə mühüm vəzifələr düşür. Əgər adada ədalətli və daimi həll hədəflənirsə, buna nail olmağın yolu adadakı faktların rəsmiləşdirilməsi, yəni mövcud iki dövlətin tanınmasıdır.

Şərqi Aralıq dənizi məsələsi

İkincisi, Şərqi Aralıq dənizindəki enerji ehtiyatlarından faydalanmaq üçün adada son həlli gözləməyin lazım olmadığını deyən Fidan İsrail və Livan arasında bu yaxınlarda həyata keçirilən razılaşmanı misal çəkib, həmçinin məsələnin həlli yönündə addımlar atmaq olarmı məsələsini gündəmə gətirib.

ŞKTC prezidenti Ersin Tatar 2022-ci ilin iyul ayında Yunan tərəfinə təkcə Kipr adasında deyil, bütün Şərqi Aralıq dənizində balansları müsbət istiqamətdə dəyişəcək tarixi təkliflərini çatdırdı. Bu təkliflər arasında ada ətrafındakı karbohidrogen ehtiyatlarından ümumi istifadə, adanın Türkiyə üzərindən Avropa İttifaqı (AB) ilə əlaqəli sistemə qoşulması, ən əhəmiyyətlisi olan günəş enerjisindən istifadə etməklə bərpa olunan və yaşıl enerjiyə keçid, Kiprin təbii qaynağı, su qaynaqlarının istidadə edilməsi, minaların aradan qaldırılması, nizamsız miqrasiya ilə birlikdə təmizlik və mübarizə daxildir.

Hal-hazırda ikitərəfli texniki komitədə həyata keçirilən işlər; iki tərəfin bərabər olması; Qərarların konsensusla qəbul edilməsi, qəbul edilən qərarların hər iki tərəfin xeyrinə olması, tərəflərdən birinin səlahiyyətini digər tərəfə yaymaması prinsiplərinə əsaslanan bu əməkdaşlıq təklifləri ilə Partiyaların siyasi əməkdaşlığın xaricində qalmasının lazım olduğunu bildirən prezident Tatar, iki partiyanın əlaqə modelinin necə olması lazım olduğunu ortaya qoyaraq gələcəyə istiqamət verdi.

Bu təkliflər arasında ən diqqət çəkəni, şübhəsiz ki, təkcə Türkiyə və Yunanıstan tərəflərinə deyil, həm də bütün sahilyanı dövlətlərin əhalisinə böyük iqtisadi qazanclar verəcək karbohidrogen əməkdaşlığı təklifidir. Başda Türkiyə və Yunanıstan olmaqla, müvafiq maraqlı tərəflər arasında fikir ayrılığına səbəb olan, hətta onları zaman-zaman ciddi qarşıdurmalara sürükləyən bu problemin həlli üçün prezident Tatar bərabərlik əsasında ortaq komitə yaradılmasını təklif edib. Hər iki tərəfin artıq ayrı-ayrı müqavilələr bağladığı şirkətlər bu komitənin işinə daxil edilməlidir. Beləliklə, mövcud mübahisələr bərabərlik əsasında qurulacaq və ümumi razılıqla qərar qəbul ediləcək bir mexanizmlə həll edilə bilər və uzun müddətdir həm bölgədə, həm də iki tərəf arasında böhrana səbəb olan bu məsələ zamanı fürsətə çevrəcək. Birgə bəyanatda açıqlanan bu məsələ ondan ibarətdir ki, bu təklif öz prioritetini itirməyib və yeni dövrdə də tez-tez gündəmdə olacaq.

Nəticədə Hakan Fidan-Tahsin Ərtoğruloğlu görüşü regional problemlərin daim diplomatiya və siyasi kommunikasiya yolu ilə həllini müdafiə edən Türkiyə və ŞKTC-nin səmimiyyətini bir daha göstərdi. Görünən odur ki, Türkiyə gələcəkdə Rum tərəfinin tərəfi ritorikaya əsaslanan siyasətinə və qapalı dairə diplomatiyasına əmələ əsaslanan dinamik siyasəti ilə cavab verəcək. Türk dünyasında müstəqillik qazanan ikinci Türk Dövləti olan və Türk varlığını Şərqi Aralıq dənizindən təcrid etməyə çalışan siyasətlərə meydan oxumaq missiyasını uğurla davam etdirən ŞKTC, Kipr Türk xalqının müstəqillik və suverenliyinin simvoludur. Bu, təkcə Türkiyə və onun varlığı üçün deyil, bütün Türk Dünyası üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. ŞKTC-nin beynəlxalq aləmdə tanınması üçün daxildə və xaricdə gücləndirilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Tarixinin heç bir dövründə Kipr türklərini tək qoymayan Türkiyə Cümhuriyyəti yeni dövrdə də üzərinə düşən vəzifəni yerinə yetirəcək.

Öz xalqını cəzalandırmaq bahasına Türkiyə tərəfinin israrlı diplomatiya, bərabərlik, ədalət və əməkdaşlıq çağırışlarına qulaq asan barışmaz yunan zehniyyətinin nə vaxta qədər dözəcəyini birlikdə görəcəyik. Bircə dəqiq olan odur ki, Türkiyə tərəfi bundan sonra Yunan tərəfinin siyasi məhbusu olaraq daha 60 il gözləməyəcək və buxovlarını bir-bir qırıb vətən Türkiyə ilə çiyin-çiyinə möhkəm addımlarla yoluna davam edəcək.