 |
|
|
HƏMAS-İsrail müharibəsinin davam etdiyi bir zamanda Ankaranın Təl-Əvivə təzyiqləri artır. Xüsusilə Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahunu son günlər sərt tənqid edir. Netanyahu isə deyib ki, girovlar azad edilməyincə atəşkəs olmayacaq.
ABŞ hakimiyyəti İsrail və Qətər arasında HƏMAS-ın girovlarının azad edilməsinə dair danışıqlarda iştirakını təsdiqləyir. Bu barədə ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Ceyk Sallivan CBS News telekanalının efirində bildirib.
Maraqlıdır, müharibənin indən sonrakı gedişi, ssenarisi necə olacaq? Bu da Ukrayna müharibəsi kimi uzanacaqmı?
Globalinfo.az-a danışan politoloq Əlimusa İbrahimov deyib ki, İsraillə HƏMAS arasındakı müharibə davam edir və yeni-yeni müharibə qurbanları haqqında məlumatlar kütləvi informasiya vasitələrinin manşetlərinə çıxarılır:
“İsrailə ərəb və müsəlman ölkələri tərəfindən təzyiqlər getdikcə artır. Amma bu təzyiqlərin real nəticələri hələ özünü göstərmir. Yəni İsrail hücumun dayandırılması istiqamətində heç bir addım atmır. Belə məlum olur ki, İsrail ona edilən təzyiqlər müqabilində hələ də uzun müddət davam gətirmək iqtidarındadır, ya da arxasında dayanan qüvvələrə ümidi çox böyükdür.
Hazırda diqqət Səudiyyə Ərəbistanının ev sahibliyi ilə keçirilmiş Ərəb Dövlətləri Liqası (LAS) və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) zirvə görüşünə yönəlib. Bu fövqəladə sammitdən böyük nəticələr gözlənilirdi. Orada Qəzza zolağında cərəyan edən hadisələrlə bağlı müsəlman ölkələrinin vahid mövqeyi təqdim olunmalı idi. Bu, gözlənilən kimi oldu: İsraillə bir sıra dövlətlər, ilk növbədə Fars körfəzi arasında davam edən yaxınlaşma prosesinə baxmayaraq, İslam dünyası Fələstini dəstəklədiyini bir daha təsdiq etdi. Baxmayaraq ki, yekun qətnamənin HƏMAS-a dəstək üçün birləşdirilmiş hərəkətlərə çağıran ən sərt versiyaları rədd edildi. Ancaq eyni zamanda, sənədin gözləniləndən daha çox anti-İsrail olduğu ortaya çıxdı.
Yəqin ki, Qəzza zolağında gedən döyüşlərdə nisbi sakitlik məhz Səudiyyə Ərəbistanında keçirilən sammitlərlə əlaqəli idi. Silahlı toqquşmalar davam edir, lakin qarşılıqlı atəşin intensivliyi bir qədər azalıb. Döyüşlər arasındakı qısa fasilələr zamanı Qəzzaya humanitar yardım daşıyan daha çox yük maşınlarının keçməsinə şərait yaradılıb. Bundan əlavə, Rusiya vətəndaşlarının çoxdan gözlənilən anklavdan təxliyəsi başladı. Rusiya Fövqəladə Hallar Nazirliyinin mətbuat xidməti bazar günü bildirib ki, 60-dan çox Rusiya vətəndaşı Rəfah keçid məntəqəsi vasitəsilə Misirə gedib”.
Politoloqun sözlərinə görə, Qəzza zolağında onların bir neçə yüz nəfəri var:
“Həftəsonu Səudiyyə Ərəbistanının Əl-Hədas telekanalı da öz mənbələrinə istinadən xəbər verib ki, israillilərlə HƏMAS arasında mübadilə haqqında razılıq əldə olunub. İddialara görə, HƏMAS tərəfindən oktyabrın 7-8-də girov götürülən 100 nəfər bütün fələstinli qadınların və azyaşlıların İsrail həbsxanalarından azad edilməsi müqabilində azad ediləcək. Bu məlumatın rəsmi təsdiqi hələ ki yoxdur. Lakin söhbətlərin getməsi belə müsbət əlamətdir.
Sammitin gedişində diqqət üç qonağa – Suriya prezidenti Bəşər Əsəd, İran Prezidenti İbrahim Rəisi və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana yönəlmişdi. Suriya və İran hakimiyyəti son vaxtlar Səudiyyə Ərəbistanı ilə münasibətləri yaxşılaşdırıb. Rəisi üçün bu ölkəyə bu səfər onun seçilməsindən və 2023-cü ilin martında krallıqla diplomatik münasibətlərin qurulmasından sonra ilk səfər idi. O, vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanla danışıqlar aparıb. Danışıqlar nəticəsində Səudiyyə Ərəbistanının faktiki rəhbəri İranla əlaqələri daha da gücləndirmək niyyətində olduğunu vurğulayıb.
Ərdoğan ikili sammitdə İsrailin ən sərt tənqidçisi kimi çıxış etdi. Çıxışlarında yəhudi dövlətinin pislənməsi və şəxsən İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahuya qarşı hücumlarla yanaşı, iki məqam diqqəti çəkdi: o, Türkiyənin HƏMAS-ı terror təşkilatı hesab etmədiyini təsdiqləyib və Qəzza zolağında yeni konfrans keçirmək ideyasını irəli sürüb. Ərdoğan bildirib ki, İsrail də daxil olmaqla bütün region dövlətləri orada iştirak edə bilər.
Qəbul edilmiş yekun qətnamə müsəlman dünyasının ümumi mövqeyinin ifadəsi idi. O, Rəisinin İsrailin Qəzza zolağındakı əməliyyatını dayandırmayacağı təqdirdə Fələstini silahlandırmaq təklifini dəstəkləmədi. Ərəb Liqasının Əlcəzairin təklif etdiyi sərt qətnamə layihəsi də keçməyib. Orada İsrail ordusunu silahla təmin etmək üçün ABŞ bazalarından və onların Qərb müttəfiqlərindən istifadənin qarşısının alınması, İsraillə diplomatik əlaqələrdən tutmuş hərbi-texniki əlaqələrə qədər istənilən əlaqənin dondurulması, habelə İsrailin mülki aviasiyasının ərəb ölkələrinin səması və Azərbaycanda uçuşlarına qadağa qoyulması ilə bağlı müddəalar var idi. Qətnamə layihəsinə Əlcəzairlə yanaşı, Suriya, Tunis, Fələstin, İraq, Livan, Oman, Liviya, Küveyt, Qətər və Yəmən də dəstək verib. Lakin Səudiyyə Ərəbistanı da daxil olmaqla dörd ölkə buna qarşı çıxdı. Ərəb Liqasının qətnaməsi ilə bağlı qərarın konsensusla qəbul edilməli olduğunu nəzərə alsaq, Əlcəzair layihəsi keçmədi. İkili sammitdə bir sıra dövlətlər tərəfindən irəli sürülən İsrailə və ola bilsin ki, onun müttəfiq ölkələrinə neft tədarükünə embarqo qoyulması ideyası da dəstəklənməyib”.
Ekspert bildirib ki, bütün bunlarla yanaşı ikili sammitin sonunda qəbul edilən qətnamənin daha çox anti-İsrail olduğu ortaya çıxdı:
“Bəhreyn və BƏƏ-nin müharibənin əvvəlində verdiyi və həm İsrailin, həm də HƏMAS-ın hərəkətlərini pisləyən bəyanatlar orada öz əksini tapmadı. Amma qətnamədə israillilərə silah ixracının dayandırılması çağırışı, ikili standartlar siyasətinin pislənməsi və bir sıra müraciətlər yer aldı. BMT Təhlükəsizlik Şurasından müharibəni dayandırmaq, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsindən (ICC) İsrailin hərbi cinayətlərini (lakin HƏMAS-ın deyil!) araşdırmaq, Kimyəvi Silahların Qadağan edilməsi Təşkilatından isə İsrail hərbçilərinin işlərini araşdırmaq tələb olunub. Ərəb Liqası və İslam Birliyi Təşkilatının katiblikləri İsrailin Qəzza zolağında törətdiyi cinayətləri sənədləşdirmək öhdəliyi götürüblər. Yəni BCM-nin köməkçisi kimi fəaliyyət göstərmək.
“Müsəlman dünyası münaqişə ilə bağlı vahid mövqeyə malikdir və o, Fələstinin lehinədir. İsraili qismən dəstəkləməyə hazır olan ölkələr mövqelərini dəyişmək məcburiyyətində qaldılar. Yekun bəyanat tamamilə anti-İsrail və Fələstin tərəfdarı oldu, yalnız Ərəb Liqası çərçivəsində müzakirə edilsəydi, buna nail olmaq çətin olardı”, – Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının eksperti Kirill Semenov bu barədə məlumat verərkən deyib.
Bu təzyiqlər qarşısında İsrail hələ də müqavimət göstərir və onun sonadək Qəzzada hücumu davam etdirəcəyinin qarşısını almağın mümkün olmayacağı təəssüratı yaranır. Deməli ərəb və müsəlman ölkələrinin cəhdləri hələ də nəticə vermir. Belə olan halda növbəti addımlar nədən ibarət olacaq?
İsrail ərəb ölkələrinin növbəti toplantısına və ona qarşı daha sərt tədbirlər səsləndirəcəklərinə qədər ən azından Qəzzada işi bitirməyə çalışır. Amma bu mümkün olacaqmı? Digər tərəfdən o girovlar azad edilməyənə qədər hücumu davam etdirəcəyini bildirir. Amma girovlar azad edildikdən sonra hücumu dayandıracağına da qəti zəmanət vermir”.
Turan Rzayev
Globalinfo.az