Natiq Qasımov... Bir qəhrəman taleyinə verilən ad. Bir mərdlik, qorxmazlıq salnaməsinin ismi.
Haqqında çəkilən “Oğul” (2022-ci il) sənədli filmində bu ekran işi üçün qığılcım rolunu oynayan fotoların müəllifi deyir: “Mən gecənin yarısı getməli oldum. Çünki daha bacarmırdım”.
Məhz o gedişdən sonrakı hadisələr haqqında, onun başına gətirilənlər haqqında heç bir məlumat yoxdur. Bircə bildiyimiz Natiq Qasımovun bir insan ömrünə sığmayacaq mərdlik və cəsurluq nümayiş etdirməsidir.
Bir neçə gün öncə təntənəli təqdimat mərasimi baş tutmuş “Oğul” sənədli filminin rejissoru müəyyən səbəblərdən təqdimata qatıla bilməmişdi. Əvəzində filmin prodüseri çəkiliş prosesindən, qarşılaşdıqları çətinliklərdən və nəhayət, filmin yaradıcı heyəti üçün mənəvi mahiyyətindən söz açmışdı. Elə o zaman filmi izləyərkən, üstəlik, prodüserin bəhs elədiyi çətinlikləri özlüyümdə analiz edərkən beynimdə kifayət qədər sual yaranmışdı.
Həmin suallara cavab tapmaq günü məhz bu gün imiş.
Natiq Qasımovun qəhrəmanlığından bəhs edən “Oğul” sənədli filminin prodüseri Ekard Seycer və rejissor-ssenaristi Karan Sinqhin APA-ya müsahibəsi
Qərarlaşdırdıq ki, hər ikisi ilə eyni vaxtda edək müsahibəni. Müsahiblərimlə söhbətə Azərbaycana səfərlərindən və paytaxt Bakı təəssüratları üzərindən başlayırıq.
Karan Sinqh “Oğul” filminin çəkilişlərindən əvvəl də Azərbaycana səfər etdiyini deyir.
– Biz Azərbaycana daha əvvəl də səfər etmişik. Azərbaycanı və Bakını çox sevdiyimizi deyə bilərəm. Bura film çəkilişləri üçün, həqiqətən, möhtəşəm məkandır, möhtəşəm ölkədir. Biz burada çatdırılması, deyilməsi vacib olan çox maraqlı hekayələr tapdıq və “Oğul” sənədli filmi də məhz bu cür hekayələrdən biridir.
Filmin prodüseri Ekard Seycer də, eyni zamanda, Azərbaycanda bir neçə dəfə olduğunu və bu səfərlər zamanı bir xeyli maraqlı hekayələrlə qarşılaşdıqlarını qeyd edir.
– Xüsusilə bu səfərlərimiz film çəkilişi ilə bağlı olub. Biz ölkənizdə həmçinin Mingəçevir şəhərində də olduq, orada Natiq Qasımovun ailəsi ilə görüşdük, daha sonra Gəncə şəhərində də olduq. Deyə bilərəm ki, Azərbaycan valehedici ölkədir. Azərbaycanın mövzu baxımından, ideya baxımından təklif etdiyi çox şey var, hesab edirəm ki, çox insan bunu bilmir. Bu ölkə olduqca tolerant müsəlman ölkəsidir və hesab edirəm ki, regionun ən tolerant ölkəsidir. Nəzərə alsaq ki, biz bu gün elə bir dünyada yaşayırıq ki... Azərbaycan tolerantlıq baxımından nümunə olacaq ölkədir. Xüsusilə dini tolerantlıq baxımından Azərbaycan nümunəvidir.
– Bəs Natiq Qasımov haqqında belə bir film çəkmək ideyası necə yarandı?
Rejissor Karan Sinqh ümumilikdə Birinci Qarabağ müharibəsi haqqında məlumatlı olduqlarını deyir.
– 1990-cı illərdə nə baş verdiyini, hesab edirəm ki, hamı bilir, eynilə biz də bilirdik, görmüşdük. Enriko Sarzininin (Enriko Sarzini: 1938-ci ildə İtaliyanın Roma şəhərində anadan olan dünyaca məşhur fotoqraf. O, İtaliya mətbuatında dərc olunan məqalələrin birində son 60 illik dünya tarixinin ən dəhşətli hekayələrinə şahidlik edən və onları lentə alan fotoqraf kimi vurğulanır. Müəllifin çəkdiyi müharibə fotolarının, demək olar ki, hər biri özlüyündə bir insan taleyini, ağrısını və çox zaman isə sonsuzluğu özündə ehtiva edir. Elə Natiq Qasımovun fotosu kimi, – N.P.) dərc olunmamış fotoları bizim diqqətimizi cəlb elədi. Biz də bu mövzunu işləməyə və onun haqqında film çəkməyə qərar verdik. Haqqında bəhs elədiyimiz fotolar təkcə fotoqraf işi deyildi, bu həm də bir sənədli sübut idi. Bu fotolar Natiq Qasımovun sonuncu döyüşü ilə bağlı, birmənalı olaraq, sənədli sübutlar idi. Beləliklə, bu fotoları gördükdən sonra biz film axtarışlarımıza başladıq. Bu, olduqca gözəl bir iş idi, rejissor üçün, yaradıcı adam üçün ağrıları hiss etməklə bərabər, həm də gözəl səyahət idi. Araşdırmalarımızın yekunu onunla nəticələndi ki, biz Natiq Qasımovun başına gətirilənləri öyrənə bildik. Hesab edirəm ki, Ekard Seycerin də dediyi kimi, fotojurnalist Sarzininin fotolarında görünən odur ki, Natiq Qasımovun üzündə təslim olmaq, qorxu və digər bu kimi hisslər olmayıb, nəhayət, fotolardan göründüyü kimi onun dindirilməsi kilsədə baş verib – bütün bunlar Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə Xocalı faciəsinin ardınca olan proseslərdir. İşin bizim üçün ən maraqlı nüansı ondan ibarət idi ki, bu fotolardan sonra Natiq Qasımov haqqında heç bir məlumat yox idi. Yəni 25 il idi ki, onun taleyi, başına gətirilənlər, sağ qalması, yaxud öldürülməsi haqqında əsaslı məlumata sahib deyildik. Bütün bunlar bizim üçün, əlbəttə ki, stimul oldu.
Filmi izləyərkən məndə yaranan suallardan biri də Natiq Qasımovun sonrakı taleyi haqqında rejissorun öz qənaəti məsələsi idi. Çünki nəzərə alsaq ki, filmdə məntiqi sonluq kimi nəticə görə bilmirik. Bu da əldə olan sübutların, şahidlərin görüb-danışdıqlarından çıxarılan nəticəyə veriləcək ən yaxşı sonluq idi.
– Yaxşı, bəs bir yaradıcı adam, rejissor kimi və həm də Natiq Qasımovun taleyini, başına gətirilənləri araşdıran biri kimi onun sonrakı taleyi haqqında nə düşünürsünüz?
– Hər şeydən öncə onu qeyd edək ki, Natiq sıravi bir şəxs idi, yəni könüllü və qeyri-adi bir situasiyanın içərisinə düşmüşdü. Və o öz yaşıdları kimi Birinci Qarabağ müharibəsinin təsirinə məruz qalmışdı. Lakin Natiq Qasımovun müharibə şücaəti, bir növ, müharibəyə təsiri, kilsəni müdafiəsi və digər bu kimi amillər əldə olan fakt və sübutlarla filmdə tamamilə əhatə olunub. Filmdən də, göründüyü kimi, Natiqin taleyi haqqında yekun qənaət budur: o yoxa çıxıb, itkindir. Yəni əsirlikdə olarkən yoxa çıxıb. Və bu prosesin ümumi gedişatı üçün beynəlxalq hüquq var, bu hüquq əsasında məsuliyyət daşıyan şəxslər var. Əsirlərin taleyi ilə bağlı, onlarla davranışlarla bağlı beynəlxalq hüququn prinsipləri mövcuddur. Əgər Natiq Qasımov Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinə əsir kimi təqdim edilməyibsə, mütləq formada buna görə məsuliyyət daşıyan şəxslər var. Araşdırmalar zamanı bizə aydın oldu ki, Natiq Qasımov əsirlikdə olarkən onunla davranışla bağlı beynəlxalq hüquqa zidd hərəkətlər olub. Hansı ki bunun səbəbləri ilə bağlı suallara cavab verməli olan şəxslər var.
Mənim üçün filmin ən maraqlı və gözlənilməz hissələrindən biri Vitali Balasanyanla bağlı müsahibə hissəsi idi. Azərbaycanlı qəhrəmanın müharibə şücaəti haqqında çəkilən filmdə müharibə cinayətkarının özünün şəxsən danışması, müəyyən suallara cavab verməsi.
– Maraqlıdır, yaradıcı heyət Vitali Balasanyanla müsahibəyə gedərkən əldə olan dindirilmə fotolarında aparıcı şəxsin Vitali Balasanyan olmasından tamamilə xəbərsiz idimi? Əgər cüzi də olsa şübhə vardısa, niyə fürsət düşmüşkən Balasanyanın üzərinə gedilmədi?
– Əgər siz filmin çəkilmə prosesinə nəzər salsanız, görərsiniz ki, biz ilk olaraq, işğal olunmuş Qarabağ ərazisinə getmişik. Hansı ki həmin ərazilər hələ o zaman Ermənistanın nəzarəti altında idi. Biz Xankəndiyə getdik və Vitali Balasanyanla müsahibəni razılaşdırdıq. O zaman Balasanyan komandir idi. Bizi Balasanyanla müsahibəyə aparan məhz bu amil idi: Balasanyanın regionu yaxşı bilməsi, bütün müharibə prosesinə yaxından bələd olması. Yəni demək istədiyim odur ki, biz Xankəndiyə gedərkən Balasanyanı ittiham etmək üçün getməmişdik, çünki onu ittiham edəcək heç bir dəlilimiz və şübhəmiz yox idi. Amma, yenə də filmdən də gördüyünüz kimi, ondan sonrakı müsahibələr, müharibə iştirakçılarının dedikləri ona əsas verdi ki, Balasanyan prosesdə şəxsən iştirak edib, yəni müsahiblər onu tanıdı, fotodakı şəxsin Balasanyan olduğunu etiraf etdilər. Sizin dediyiniz “üstünə getmək” məsələsini biz bundan sonra edə bilərdik. Yəni yeri yaranan suallara cavab tapmaqla bağlı biz yenidən Balasanyanla müsahibə etmək üçün müraciət etdik. Lakin o, müsahibədən imtina etdi.
Yəni ki, biz bu faktları, Balasanyanın dindirilmədə şəxsən iştirakını, onun sonrakı taleyi haqqında veriləcək suallara cavab verməli olan şəxs olduğunu onunla müsahibə tamamlandıqdan sonra əldə etmişik. Burada vacib fakt ondan ibarətdir ki, fotodakı şəxsin kimliyi birbaşa erməni müharibə veteranları tərəfindən aşkarlanıb, yəni ona qədər şəxsin Balasanyan olduğunu azərbaycanlılar tanımayıb. Balasanyanı sırf öz əsgərləri tanıyıb və etiraf edib.
Filmin prodüseri Ekard Seycer isə filmin çəkilişləri zamanı yaradıcı heyətin əsas tutduğu və 5 illik çəkiliş prosesində sadiq qaldığı məqamın obyektivlik olduğunu deyir.
– Xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, müstəqil Qərb filmmeykerləri, eləcə də biz Azərbaycan və Ermənistan arasında mövcud olan tarixi düşmənçiliyin fərqində idik. Yəni biz bu hekayəni lentə almazdan öncə situasiyanı bilirdik, bələd idik. Bu baxımdan, bizim üçün çəkiliş prosesində birinci dərəcəli nüans mövcud problemə obyektiv və balanslı yanaşma idi.
“Oğul” sənədli filmi həm də Azərbaycan adını, onun qəhrəman oğulları haqqında bir az ümumiləşdirilmiş yekundur. Bu baxımdan, filmin festival yolunun olması, nüfuzlu festivallarda nümayişi olduqca vacib nüanslardan biridir.
– Cənab Sinqh, necə düşünürsünüz, festivallarda filmin nümayişi zamanı insanların reaksiyası necə idi? Yəni yaradıcı heyət üçün bu reaksiyalar nə deyirdi?
– Hər şeydən öncə, bu, insan hekayəsidir. Və hər kəs bu hekayənin mahiyyətini, necə bir qəhrəmanlıq olduğunu özü üçün müəyyənləşdirə və bunun fərqində ola bilər. Bu hekayə oğlu illər öncə könüllü şəkildə müharibəyə gedən və qayıtmayan bir ana haqqında idi. Üstəlik, onun sonrakı taleyi haqqında heç bir məlumat da yoxdur. Yəni bu hekayədəki ana azərbaycanlı idi, yaxud afrikalı idi və yaxud, amerikalı, qətiyyən fərqi yoxdur. Təkrar edirəm: burada mövzu ana və onun itkin düşən, müharibəyə könüllü gedən və qayıtmayan oğlu idi. Bu fərqi, məncə, hamı rahatlıqla özü üçün aydınlaşdıra bilər. Bu film Hindistanda da nümayiş olunub, Qərb ölkələrində də. Mən sizə dəqiqliklə deyə bilərəm ki, filmi izləyən auditoriya ailənin hansı ağrılardan keçdiyini dərhal anlaya bilib. Filmdəki faktlar hər kəsi müsbət mənada təəccübləndirib. Film boyunca nümayiş olunan faktlar Natiq Qasımovun kimliyi, onun taleyi və müharibəyə qəhrəmanlığı, müharibəyə təsiri ilə bağlı auditoriya kifayət qədər mesajlar ötürmək qabiliyyətindədir. Bu, olduqca uğurlu məqamdır.
Ekard Seycer də düşünür ki, dünyamızın dünənində olduğu kimi, bu günündə də və bu gedişlə, görünür, təəssüf ki, sabahında da analar oğullarını itirib, itirir və itirəcək. Dünya müharibənin cəngindədir.
– Təəssüf ki, analar öz oğullarını, demək olar ki, hər gün itirir. Bu gün biz bunu Ukraynada, yaxud Yaxın Şərqdə davam etməkdə olan döyüşlərdə və döyüşlərin ümumi mənzərəsi olan faciələrdə görürük. Hesab edirəm ki, bu itkilərin çoxu heç də diqqəti cəlb eləmir, təəssüf ki. Ancaq bu film və bizim araşdırmalarımız nəticəsində Natiq Qasımovun taleyi elə olmadı, o, diqqət cəlb elədi. Natiq Qasımov indi sadəcə bir statistika deyil. Bu həm bizim üçün, həm ailəsi üçün və həm də yaxınları üçün olduqca vacib bir məqamdır.
Dünyadakı erməni lobbisinin təsiri və bir az gücünə baxdıqda, o zaman filmin çəkiliş prosesinə hər hansı maneənin törədilməsi gözlənilən idi. Odur ki növbəti sualımız məhz bu yöndə olur.
– Filmin çəkilişləri zamanı hansı çətinliklər yaşandı?
– Erməni lobbisi barədə əvvəlcə onu deyim ki, biz bayaq bunu xüsusilə vurğuladıq, filmdə obyektivlik və balanslılıq qorunub. Bu baxımdan sırf bu müstəvidə hər hansısa bir maneə ilə rastlaşdığımızı deyə bilmərəm.
Amma ümumilikdə bu çox həssas və emosional bir mövzudur. Filmin çəkilməsi üçün beş il zamanımız gedib və çəkilişlər üçün biz ayrı-ayrılıqda dörd-beş ölkədə olmuşuq: Ermənistan, Rusiya, İtaliya, Britaniya, Azərbaycan, o cümlədən həmin zaman işğal altında olan Qarabağ. Bütün bu mərhələlərdə müsahib ailələrin və döyüşlərin keçmiş iştirakçılarının emosiyalarına qarşı həssaslıq nümayiş etdirməli idi. Proses irəlilədikcə yeni faktlar ortaya çıxırdı, o faktlar üzərində işləməli olurduq. İnsan hekayəsindən film yaratmaq heç də asan deyil. Baxmayaraq ki, bütün bunlar təxminən 30 il bundan əvvəl baş vermişdi, amma insanlar baş verənlərin izlərini, ağrılarını hələ də daşıyırlar. Bu həm Natiq Qasımovun ailəsində, həm bizim görüşüb-danışdığımız müharibə veteranlarında, həm də digərlərində eynilə idi. Onu da deyim ki, elə adamlar var idi, onlar bizə faktların açılmasında köməklik edirdilər, lakin kamera qarşısına keçmək istəmirdilər.
Prodüser Ekard Seycer isə çəkiliş prosesinin texniki tərəfindən və məhz bu situasiyada yaşanan çətinliklər barədə danışır.
– İlk olaraq, təsəvvür edin ki, bu istintaq faylı, yaxud cinayət işi kimi bir şey idi. Eləcə də prosesi bir qətlin araşdırması kimi də təsəvvür edə bilərsiniz. Yəni hadisə 25 il öncə baş verib və bir növ, polis bu cinayət işini araşdırır. Qurbanın kim olduğu bəllidir, amma onun başına nə oyun gəldiyi bəlli deyil. Bu məsələdə günahkar kimdir?
Ailənin müsahibə verməsi filmin ən asan və eləcə də ən həssas hissəsi idi. Lakin Qarabağa getmək, həmin o kilsəni tapmaq, bax bu çətin idi. Hətta kilsəni tapmaq üçün biz peyk görüntülərindən də istifadə etməli olduq. Bir az da bizim şansımız gətirdi ki, kilsəni tapa bildik.
Kilsədən söz düşmüşkən, bu da filmdəki ən maraqlı hissələrdən biri idi. Natiq Qasımov obrazını canlandıran şəxsin kilsəni müdafiəsi və kilsə döyüşü.
Kilsənin tapılması və ora qədərki yoldan isə rejissor özü danışır.
– Qarabağa gedərkən bir neçə Qarabağ müharibəsi veteranından müsahibə götürmək istəyirdik. Ümid edirdik ki, onların danışdıqlarından yeni faktlar çıxara bilərik. Lakin şəxsən mənim beynimin bir küncündə bir sual var idi: kilsəni tapa bilərdikmi? Hansı ki biz orada, dediyiniz kimi, Natiq Qasımovun döyüş səhnəsini təsvir etmişik. Heç kəs bilmirdi ki, o kilsə harada yerləşir. Lakin müəyyən ipucları bizə yardım etmiş oldu. Onun alban, yaxud yunan-ortodoks kilsəsi olması ilə bağlı da müxtəlif fikirlər var idi. Həmçinin kilsənin Ağdam yaxınlığında olması ilə bağlı fikirlər də var idi. Mən peyk şəkillərinə baxdım, səyahətçi blogerlərin yazılarını, vloglarını izlədim. Onların bəziləri qeyd eləmişdi ki, bəli, orada kilsə var, amma çox uzaqdadır, təxminən ən yaxın kənddən iki-üç saatlıq uzaqlıqla yerləşir. Ən çətin məsələ ondan ibarət idi ki, oraya – yəni kəndə çatdıqdan sonra kilsəyə gedən yolu dəqiq bilmək olmurdu. Axırda nəhayət, gedib tapa bildik, bu həmin kilsə idi ki, döyüş məhz orada baş vermişdi. Divarlarda döyüşü özündə əks etdirən güllə izləri qalırdı, bu, filmdə də əks olunub. Natiq Qasımovun olduğu son döyüş yerini tapmaq, orada çəkiliş etmək, məhz o situasiyanı filmləşdirmək inanılmaz bir şey idi. Bu hissi ifadə etmək çətindir.
– Yaxşı, bəs rejissor kimi baş qəhrəmanla bağlı yekunda sualın cavabsız qalması müəllifə narahatlıq vermirmi?
– Filmdə də göründüyü kimi, Natiq Qasımovun əsirlikdə olarkən qətlə yetirildiyi iddia olunur. Hesab edirəm ki, bunu biz filmdə aydın şəkildə göstərə bilmişik. Çünki bizim Ermənistandan olan müharibə iştirakçıları ilə də danışığımız olub, onlar da Natiq Qasımovu görmüşdü. Amma o necə öldürülüb? Bununla bağlı bizim bəzi anonim söhbətlərimiz oldu, onlar kamera qarşısına çıxmağa hazır deyildilər. Ona görə də biz bu sual hissəsini cavabsız saxlamağa məcbur olduq. Yəni qəhrəmanın taleyini auditoriyanın öhdəsinə buraxdıq. Çünki biz filmdə əlimizdə olan müəyyən sübutları təqdim etmişdik. Bundan sonrasına auditoriya özü qərar verəcəkdi. Nəhayət, filmdən də aydın oldu ki, Vitali Balasanyanın cavab verməli olduğu suallar var. Amma ümumi mənzərə onu deyir ki, Natiq Qasımov erməni əsirliyində öldürülüb.
Ekard Seycer isə sözügedən situasiyanı müharibə cinayəti adlandırır və Vitali Balasanyanın mütləq şəkildə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmasını vacib hesab edir.
– Bu, müharibə cinayətidir. Natiq Qasımov, fikrimcə, öldürülüb, lakin necə öldürülüb, hansı şəraitdə öldürülüb, bax bu aydın deyil və müəyyənləşdirilməlidir. Hesab edirəm ki, bizim hamımızın bununla bağlı mülahizələrimiz var. Mülahizələrdən kənar, tamamilə aydın məqam odur ki, bu, müharibə cinayətidir və Vitali Balasanyan məsuliyyətə cəlb edilməlidir.
Müsahiblərim xüsusilə Ermənistandakı söhbətlər və çəkilişlər zamanı anonim qalmaq istəyən şəxslərin olduğunu deyir. Bütün bu anonimlik halları ortaya belə bir sual çıxarır: görəsən, sırf film müstəvisinə daşınması məqbul sayılmayan, qismən şübhə duyulan məqamlar da olmuş ola bilər. Rejissora növbəti sualım da məhz bununla bağlı oldu.
– Cənab Sinqh, bu beş illik proses və araşdırma zamanı dəqiqliyinə şübhə ilə yanaşdığınız, bu baxımdan, onu filmə salmadığınız, yaxud da elə təsdiqini tapmış, lakin filmdə yer almasını lüzum bilmədiyiniz detallar oldumu?
– Yox. Mən hesab edirəm ki, biz təqdim olunması lazım olan faktların hamısını təqdim eləmişik. Biz sənədli film çəkirdik, bizim bu çəkiliş prosesində əsas hədəfimiz sənədli-sübutlu material təqdim etmək idi. O baxımdan, filmdə, gördüyünüz kimi, italiyalı rejissorun çəkdiyi fotoları, həmçinin keçmiş müharibə iştirakçılarını – müsahibləri təqdim etmişdik. Anonim qalan şəxslərin verdiyi istiqamətlər bizə müəyyən detalların açılmasında yardımçı oldu. Bu, elə filmi ərsəyə gətirən məqamlardandır. Bu şəxslər hərbi statusları haqqında, gördükləri, şahid olduqları haqqında kifayət qədər məlumatlar veriblər. Vitali Balasanyana həmin dövrə dair fotoları göstərdikdə o, öz hərbçilərini tanıdı, etiraf etdi, amma özünü dandı. Siz auditoriyasınız, bütün bu sadalananları götür-qoy edin və özünüz nəticə çıxarın.
Əslində, filmi izləyərkən müəllifin, yəni filmin ssenaristi və rejissorunun Natiq Qasımov haqqında fikirləri qismən aydındır. Sadəcə bir də var, onu üzbəüz bizə deməsi, etiraf etməsi.
– Biz rejissor kimi sizin Natiq Qasımova baxışınız aydındır, yaxşı, bəs hadisələri araşdıran şəxs olaraq Natiq Qasımov barədə nə düşünürsünüz?
– Artıq qeyd elədiyim kimi, o vaxt Natiq Qasımov sıravi bir adam idi, o hərbçi olmayıb. Nəticədə, Natiq Qasımov olduqca qeyri-adi situasiya ilə üzbəüz qalmışdı. O vaxt Xocalı faciəsi törədilmişdi. Xocalı faciəsi həm Azərbaycanda, həm də dünyada hamını şoka salmış bir dəhşət idi. Və Natiq Qasımov da bu hadisədən, daha doğrusu, faciədən təsirlənmişdi, müharibəyə könüllü surətdə qatılmışdı. Prosesin davamında o, o qeyri-adi vəziyyətə düşdü və müdafiə olunmağa başladı. Natiq Qasımov özündən hərbi güc baxımından, say baxımından, texnika baxımından üstün olan tərəfə qarşı kilsəni və özünü müdafiə edib. Bu bir qəhrəmanlıq nümunəsidir. Hesab edirəm, hər kəs maraqla düşünə bilər ki, biz onun yerində olsaydıq, nə edərdik? Bax bu sual, doğrudan da, düşündürücüdür.
Natiq Qasımova edilən təklifin nəticəsində (Erməni əsirliyində olan azərbaycanlıların sağ-salamat buraxılmasının əvəzində Natiq Qasımov silahı yerə qoyub və təslim olub – N.P.) o, silahı yer qoydu və təslim oldu. Mən onun qəhrəmanlığı haqqında adicə danışmaq istəmirəm, çünki bunu faktlar göstərəndə daha yaxşı olur. Necə ki bütün faktlar onun qəhrəmanlığına işarə edir.
Filmin prodüseri Ekard Seycer isə, Natiq Qasımovun qəhrəmanlığını nəinki bizlərin, biz azərbaycanlıların, eyni zamanda, qarşı tərəfin də etiraf etdiyini qeyd edir.
– Bu, az qala, danılmaz bir faktdır. Görünən odur ki, onun cəsarəti, cəsurluğu düşmənləri tərəfindən də etiraf edilir. Birinci məqam odur ki, o, kilsəyə təkbaşına getmişdi, kilsəni təkbaşına müdafiə etmişdi. İkinci vacib məqam isə odur ki, o, əsirləri xilas etmək üçün təslim olmuşdu. Onun mühasirəyə alınmasında iştirak edən erməni hərbçilərdən biri də onun cəsurluğunu şəxsən özü etiraf edib. Düşünürəm ki, bu, xüsusi vurğulanmalıdır.
Söhbətin bu yerində rejissor yenidən müdaxilə edir.
– Natiq Qasımov hekayəsinin güclü əsasları, güclü faktları var idi. Bu sənəd əsaslı hekayə idi. Əlimizdə fotofaktlar var idi – onun sonuncu döyüşü ilə bağlı, dindirilməsi ilə bağlı və sair. Bu çox vacib nüanslardan biridir, hansı ki bu bir çox keyslərdə olmur. Əgər sənin sübutun varsa, sən emosional film yarada bilərsən. Birinci və İkinci Qarabağ müharibələri arasında, yəni proses olaraq çox böyük fərqlər var. Nəticə etibarilə, Azərbaycan artıq torpaqlarını işğaldan azad edib. Bu iki müharibədə çoxlu insan hekayələri var: ailələr var ki, öz evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalıblar və artıq həmin ailələr öz evlərinə geri dönürlər. Bütün bunlar insan hekayələridir əminəm ki, gələcəkdə bununla bağlı filmlər çəkiləcək. Bunlar sənəd əsaslı sübutlardır ki, gələcək nəsillər üçün, onların situasiyanı anlaması üçün olduqca vacibdir.
Cənab Sinqh bir qədər duruxur və ayağa qalxır.
– Məncə, siz yetərincə sual verdiniz. İndi mənim sizə sualım var.
– Buyurun, təbii.
– Siz təqdimatda olmusunuz, yəqin. Sizdə bu qədər sualın yaranması filmi yaxşı analiz eləməyiniz deməkdir. Film haqqında siz nə düşünürsünüz. Bəyəndinizmi?
– Əlbəttə. Hətta mən düşünürəm ki, bir azərbaycanlı kimi sizə, sizin çəkiliş komandanıza təşəkkür borcum var: Bu film üçün çox sağ olun!
– Bəs sizin üçün filmdə ən maraqlı səhnə hansı idi?
– Şübhəsiz ki, Vitali Balasanyanla olan müsahibə. Mən qəti şəkildə bunu gözləmirdim: yəni Azərbaycan qəhrəmanı haqqında onun danışdırıla bilməsini.
Karan Sinqh prodüser Seycerə baxıb gülümsünür.
– Əlbəttə, bu çox maraqlı nüansdır. Sizə deyim ki, bizə Vitali Balasanyanın müsahibə verməsi üçün razılıq gələn kimi çəkiliş heyəti ilə birgə dərhal yola çıxdıq. Çünki düşünürdük ki, o birdən fikrini dəyişə bilər və biz bu şansı qaçıra bilərik. Yolboyu da dayanmaq yox idi, ancaq irəli, tam sürətlə.
Bəs siz Natiq Qasımovun anasının fotolarla tanış olması səhnəsi barədə nə düşünürsünüz?
– Bu həddindən artıq təsirli səhnə idi və məncə, filmin ən emosional hissəsi idi.
– Bəli, tamamilə doğrudur. Ana ilə müsahibə hissəsi emosionallıq baxımından ən çətin məqam idi. Amma biz başa düşürdük ki, bunu mütləq etməliyik, çünki bu çox vacib detal idi. Müsahibənin yekununda Natiq Qasımovun anası bizə təşəkkür etdi. O deyirdi ki, biz çox vacib bir işi araşdırırıq.
Prodüsser Seycer əlavə edir:
– Ana ilə biz söhbət edərkən o ən xırda detallara qədər soruşurdu. Məsələn, onun üçün Natiq Qasımovun əynində olan paltar belə maraqlı idi, onu narahat edən məsələ idi.
– Natiq Qasımovu canlandıran obrazı tapmaq necə baş verdi?
Hər ikisi eyni məğrur və təəccüblü baxışla reaksiya verirlər:
– Bu, sadəcə bir şans məsələsi idi. Biz prodüser Seycerlə bərabər həmin obraz üçün bizə təqdim edilən adamların şəkillərinə baxdıqda birdən onu gördük və dərhal dedik: bu bizim axtardığımız adamdır.
Cənab Sinqhə təqdimatdan sonra Bakıya səfərinin məqsədinizi soruşduqda isə cavabı bu oldu:
– Mən sizə – APA-ya müsahibə üçün buradayam (gülür).
Sinxron və mətni tərcümə: Zümrüd Paşkin
Foto Orxan Kərimov ©️ APA group
